ഗീതഗോവിന്ദം (അഷ്ടപദി)

ഓം ശ്രീ കൃഷ്ണായ നമ:

ജയദേവകവിയുടെ

ഗീതഗോവിന്ദം

(അഷ്ടപദി)

സി.ഇ. പന്ത്രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ ജീവിച്ചിരുന്ന ജയദേവന്‍ (ശ്രീജയദേവ ഗോസ്വാമി) എന്ന കവിയുടെ സംസ്കൃതകാവ്യമാണ് ‘ഗീതഗോവിന്ദം’. ശ്രീകൃഷ്ണന്റെയും സഖി രാധയുടേയും വൃന്ദാവനത്തില്‍ വച്ചുള്ള രാസലീലയാണു പ്രതിപാദ്യവിഷയം. കാളിദാസനു തുല്യനാണു ജയദേവകവി എന്നു പ്രകീര്‍ത്തിയ്ക്കപ്പെടുന്നു. അതിമനോഹരമായ ഭാവനയും വര്‍ണ്ണനയും പദപ്രയോഗങ്ങളും പ്രാസവും താളാത്മകതയും ഈ കൃതിയെ അലങ്കരിക്കുന്നു. രാഗവും താളവും കവി തന്നെ ചിട്ടപ്പെടുത്തിയതാണെന്നും കരുതുന്നു.

‘ഗീതഗോവിന്ദം’ ഭാരതത്തിലെമ്പാടും പ്രചാരമുള്ള കൃതിയാണ്. ഇതിന്റെ ഉത്തരേന്ത്യന്‍ പതിപ്പാണ്‌ ഈ പ്രസിദ്ധീകരണത്തിന് ആധാരമാക്കിയിരിയ്ക്കുന്നത്. മൂലം (സംസ്കൃതം) മാത്രമാണ് ഇവിടെ ചേര്‍ത്തിട്ടുള്ളത്. വ്യാഖ്യാനമില്ല. ഇതിനെപ്പറ്റി അന്യത്ര വിശദീകരിക്കുന്നുണ്ട്. വടക്കേ ഇന്ത്യയില്‍ പ്രസിദ്ധീകരിക്കപ്പെട്ട ആറു പതിപ്പുകള്‍ പരിശോധിച്ചിട്ടുണ്ട്. അതോടൊപ്പം കേരളത്തില്‍ ലഭ്യമായ പതിപ്പുകളും ആലാപനങ്ങളും.

രാധ എന്ന നായിക കവികളുടെ ഭാവനയാവാം.  കൃഷ്ണപുരാണമായ മഹാഭാഗവതത്തിലെ. അഷ്ടവധുക്കളില്‍ രാധയില്ല. ഒരു പക്ഷെ, ഭാഗവതകര്‍ത്താവു രാധയ്ക്കു പ്രാധാന്യം കൊടുക്കാഞ്ഞതാവാം. എന്തായാലും ഭക്തിപ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ അവിഭാജ്യഘടകമായിരിക്കുന്നു ഈ നായിക. ലക്ഷ്മിയുടെ അവതാരമാണു രാധ എന്നാണു ഭക്തരുടെ വിശ്വാസം.

(എഴുത്തച്ഛന്റെ ശ്രീമഹാഭാഗവതത്തില്‍, ‘രാസക്രീഡ’ എന്ന ഭാഗത്ത്, അനേകം ഗോപികളിലൊന്നാണ്  ഒരിയ്ക്കല്‍ മാത്രം പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്ന രാധ. വൃന്ദാവനത്തില്‍ ഗോപികമാര്‍ കൃഷ്ണനെ

തേടി നടക്കും വിധൌ രാധയെക്കണ്ടു

ചൊല്ലിനാള്‍ രാധാ സഖികളോ, “ടെന്നെയും

മല്ലവിലോചനന്‍ കൈവെടിഞ്ഞീടിനാന്‍

നിങ്ങളെല്ലാരിലും  നല്ലതു  ഞാനെന്ന-

തിങ്ങഹംഭാവം നടിച്ചു മുകുന്ദനോ-

ടെന്നെയെടുക്ക നടപ്പാന്‍ വശമല്ല

എന്നതുകേട്ടതിന്നാരംഭമായിട്ടു

നിന്ന മുകുന്ദനെക്കണ്ടീല ഞാനങ്ങു-

മിങ്ങും  തിരഞ്ഞു, കണ്ടേനിഹ നിങ്ങളെ”

ഏവം പറഞ്ഞവരൊന്നിച്ചു......

....പോയ രാധയെ പിന്നെ എഴുത്തച്ഛനും കൈവെടിഞ്ഞു).

ശ്രീ ജയദേവ ഗോസ്വാമി

കവിയുടെ ജീവിതകാലം സി.ഇ. 1028-1105 ആയിരിയ്ക്കണമെന്നു ചരിത്രകാരന്മാര്‍. ബ്രാഹ്മണവംശജനായ ജയദേവന്റെ അച്ഛന്‍ ഭോജദേവനും അമ്മ രാമാദേവിയും ആയിരുന്നു. അമ്മയുടെ പേര്‍ ‘വാമാദേവി’ എന്നും ചില ഗ്രന്ഥങ്ങളില്‍ കാണുന്നു. ‘വാമാ’ ആണു ശരിയെന്നു തോന്നുന്നു. ദേവനാഗരിയില്‍ व, र ഇവയുടെ സാമ്യം ശ്രദ്ധിക്കുക. പഴയ കാലത്തു കയ്യെഴുത്തുപ്രതിയില്‍ നിന്നു  തെറ്റായി പകര്‍ത്തിയപ്പോള്‍  ‘വാ’ മാറി ‘രാ’ ആയതാവാം. നര്‍ത്തകിയായിരുന്ന പത്നിയുടെ പേര്‍ പദ്മാവതി. പുരിയിലെ ജഗന്നാഥക്ഷേത്രത്തിനു സമീപമാണു ‘ഗീതഗോവിന്ദം’ രചിക്കപ്പെട്ടതെന്നാണു വിശ്വാസം. ക്ഷേത്രസന്നിധിയില്‍ കൃതിയുടെ ആലാപനത്തിനൊത്തു പദ്മാവതി നൃത്തം ചെയ്തിരുന്നത്രേ. കലിംഗരാജാവായിരുന്ന നരസിംഹന്റെ കാലത്താണു  ക്ഷേത്രത്തില്‍ ‘ഗീതഗോവിന്ദം’ നൃത്തം നിര്‍ബന്ധമാക്കിയത്.

ശ്രീ ജയദേവന്‍ ജനിച്ചതെവിടെയെന്നതു തര്‍ക്കവിഷയമാണ്. ‘ഗീതഗോവിന്ദ’ത്തില്‍ പറയുന്ന ‘കേന്ദബില്വ’/‘കിന്ദബില്വ’യാണു ജന്മസ്ഥലം. ഈ സ്ഥലം ബംഗാളിലെ വീരഭൂമി (ബീര്‍ഭും) ജില്ലയിലെ ‘കേന്ദുളി’യെന്നു ബംഗാളികളും,  ഒഡീഷയിലെ പുരിക്കടുത്തുള്ള,  ‘കേന്ദുളി ശസന്‍’ (ഖു൪ദ ജില്ല) എന്ന് ഒഡീഷക്കാരും മിഥിലയ്ക്കടുത്തെന്നു മറ്റൊരു കൂട്ടരും വാദിക്കുന്നു. ഒഡീഷയിലെ ഗ്രാമത്തില്‍ വിഷ്ണുവിന്റെ പത്തവതാരങ്ങള്‍ക്കും ക്ഷേത്രങ്ങളുണ്ട്‌. ഇതില്‍ ജയദേവനു പ്രിയപ്പെട്ടതായിരുന്നത്രേ കൃഷ്ണക്ഷേത്രം. രണ്ടു കൂട്ടര്‍ക്കും ചരിത്ര-ഭാഷാപണ്ഡിതരുടെ പിന്‍ബലമുണ്ട്. എന്നിരിക്കിലും ‘മഹോദധി’ എന്ന സമുദ്രം, ഗ്രാമത്തിലെ നദി (പ്രാചി) എന്നിവയുടെ പരാമര്‍ശം ഒഡീഷക്കാര്‍ക്കു മുന്‍‌തൂക്കം നല്‍കുന്നു. പുരിയുടെയടുത്തുള്ള സമുദ്രഭാഗമാണു ‘മഹോദധി’. ബംഗാളില്‍, കേന്ദുളി ഗ്രാമത്തിനടുത്തു നദികളൊന്നുമില്ല. സമുദ്രവുമില്ല. അതു തന്നെയുമല്ല വംഗരാജാവായിരുന്ന ലക്ഷ്മണസേനന്റെ സദസ്സില്‍ അംഗമായിരുന്നു എന്നതും ചോദ്യം ചെയ്യപ്പെടുന്നു. ജയദേവന്‍ മരിച്ചു മുക്കാല്‍ നൂറ്റാണ്ടു കഴിഞ്ഞാണു ലക്ഷ്മണസേനന്റെ ഭരണം (1179-1185). എന്നാല്‍ ‘ഗീതഗോവിന്ദ’ത്തില്‍ ജയദേവന്‍ പേരെടുത്തു പറയുന്ന കവികള്‍ ഈ രാജാവിന്റെ സദസ്യരായിരുന്നു എന്നു മറുഭാഗം.

‘ഗോസ്വാമി’ എന്നത് ഇപ്പോഴും ബംഗാളില്‍ ഉപയോഗിക്കുന്ന കുടുംബപ്പേരാണ് (surname). പക്ഷെ, പൂര്‍വ്വേന്ത്യയാകെ – ഒഡീഷ, മദ്ധ്യപ്രദേശിന്‍റെയും ബീഹാറിന്റെയും കിഴക്കന്‍ ഭാഗങ്ങള്‍, ഇന്നത്തെ പശ്ചിമബംഗാള്‍, ബംഗ്ലാദേശ്, അസം, ത്രിപുര – വംഗസംസ്കാരം നിലനിന്നിരുന്നു. ഇപ്പോഴും ആ സ്വാധീനം പ്രകടമാണ്. കൃഷ്ണഭക്തിപ്രസ്ഥാനം പ്രചാരത്തിലുണ്ടായിരുന്ന ഈ പ്രദേശത്തെ വംഗസംസ്കാരത്തിന്റെ ഭാഗമാണു ജയദേവകവിയും. അദ്ദേഹത്തിലെ ‘ബംഗാളിത്തം’ നിരാകരിയ്ക്കാന്‍ പറ്റുമെന്നു തോന്നുന്നില്ല. കവിയുടെ പൂര്‍വ്വികര്‍ ബംഗാളില്‍ നിന്നു ഒഡീഷയില്‍ വന്നതാവാം.

2007-ല്‍ കേന്ദ്രസര്‍ക്കാര്‍ ജയദേവസ്മാരകസ്റ്റാമ്പ് ഒഡീഷയുടെ തലസ്ഥാനമായ ഭുവനേശ്വറില്‍ വച്ചു പുറത്തിറക്കി, ജയദേവന്റെ ‘ഒഡീഷയിലെ ജന്മ’ത്തിന് അല്പം ഔദ്യോഗികത നല്‍കി.

പത്നിയുടെ മരണശേഷം സംന്യാസജീവിതം നയിച്ച ജയദേവന്‍ നിര്യാതനായത് എവിടെ വച്ചെന്നു വ്യക്തമല്ല. ഒഡീഷയില്‍ത്തന്നെ ജനിച്ചു, ജീവിച്ചു, മരിച്ചു എന്നു ചരിത്രകാരന്മാരുടെ നിഗമനം. നിഷ്പക്ഷമായി നോക്കിയാല്‍ കവിയുടെ ജനനവും മരണവും ഇപ്പോഴും സമസ്യ തന്നെ.

ശ്രീജയദേവന്റെ എന്നു കരുതപ്പെടുന്ന ഒരു സംസ്കൃതകൃതിയാണു ‘പിയുഷലഹരി’. ഇതിവൃത്തം രാധയും കൃഷ്ണനും തന്നെ. മലയാളത്തില്‍ ഇതു ലഭ്യമാണ്.

ജയദേവനല്ല ‘ഗീതഗോവിന്ദം’ എഴുതിയത് എന്നും ഒരു വാദമുണ്ട്. അതും ഒഡീഷയില്‍ നിന്നു തന്നെ.

‘ശ്രീ ജയ ദേവന്‍ക ബൈസി പഹചാ’ എന്ന ഗ്രന്ഥത്തിലൂടെ 2007-ല്‍ ഒഡീഷയിലെ പത്രപ്രവര്‍ത്തകനും സാംസ്കാരികരംഗത്തെ പ്രമുഖനും ആയ സുഭാസ് ചന്ദ്ര പട്ടനായക് ആണു വിവാദത്തിനു തുടക്കമിട്ടത്. ശ്രീ ജയ ദേവ് എന്ന ബുദ്ധമതാനുയായിയെ ഹിന്ദുവായ ശ്രീ ജയദേവാക്കിയതു ബ്രാഹ്മണരാണെന്നാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആരോപണം. പുരിക്ഷേത്രത്തിലെ ജഗന്നാഥപ്രതിഷ്ഠ ആദ്യം ഗോത്രവര്‍ഗ്ഗക്കാരുടെ ‘ജഗന്ത-ഥ’ (Jaganta-tha) എന്ന ദേവിയുടെ ഊര്‍ദ്ധ്വകായപ്രതിഷ്ഠയായിരുന്നെന്നും, പിന്നീടു ബുദ്ധമതത്തിന്റെ വരവോടെ അതു ബുദ്ധദേവനായി മാറ്റപ്പെട്ടു എന്നും അദ്ദേഹം സിദ്ധാന്തിക്കുന്നു. ബുദ്ധമതത്തിലെ ‘സഹജയാന’പ്രസ്ഥാനത്തിനോട് ആഭിമുഖ്യമുണ്ടായിരുന്ന ശ്രീ ജയ ദേവ്, ബുദ്ധനെ പ്രകീര്‍ത്തിച്ച് എഴുതിയ ഗീതത്തിലെ (പേരു ലഭ്യമല്ല) വരികള്‍  അന്നത്തെ ഹിന്ദു രാജാവ്, ദിബാകര മിശ്ര എന്ന ബ്രാഹ്മണപണ്ഡിതനെക്കൊണ്ടു തിരുത്തിച്ചുവെന്നും അതാണ് ഇപ്പോള്‍ പ്രചാരത്തിലിരിക്കുന്ന ‘ഗീതാഗോവിന്ദം’ എന്ന കൃതിയെന്നും പട്ടനായക് വാദിയ്ക്കുന്നു. അങ്ങനെ പുരി ക്ഷേത്രത്തിലെ ബുദ്ധനെ കൃഷ്ണനാക്കിയെന്നും ശ്രീ ബുദ്ധന്‍ യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ ഒഡീഷയിലാണു ജനിച്ചത് എന്നുമൊക്കെയാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ നിഗമനങ്ങള്‍! പട്ടനായകിന്റെ അഭിപ്രായങ്ങള്‍ ആരെങ്കിലും ഗൌരവത്തോടെ പരിശോധിച്ചതായി വിവരമില്ല. ഈ പുസ്തകം മറ്റു ഭാഷകളിലേയ്ക്കു വിവര്‍ത്തനം ചെയ്യപ്പെട്ടിട്ടുമില്ല.

മഹാഭാഗവതം തന്നെ വ്യാസസൃഷ്ടിയല്ലെന്നും ജയദേവകവിയുടെ മൂത്ത സഹോദരനായ വാമന്‍ ദേവാണ് (ബോമന്‍ ദേബ്) അതു രചിച്ചതെന്നും ആര്യസമാജക്കാര്‍ വാദിക്കുന്നതു പോലെയാണിത്. ഈ രണ്ടു സഹോദരന്മാര്‍ ബൗദ്ധകുടുംബത്തില്‍ നിന്നായിരുന്നെങ്കില്‍ ഒരാള്‍ ഭാഗവതവും മറ്റെയാള്‍ ബുദ്ധഗീതവും രചിക്കുമായിരുന്നോ? സാധ്യത കുറവാണ്.

പാശ്ചാത്യനാട്ടിലേയ്ക്ക്

‘ഗീതഗോവിന്ദം’ ഇംഗ്ലീഷില്‍ ആദ്യമായി വിവര്‍ത്തനം ചെയ്യപ്പെട്ടത് സി.ഇ. 1792-ലാണ്. വില്ല്യം ജോണ്‍സ് ആയിരുന്നു വിവര്‍ത്തകന്‍. (വില്ല്യം ജോണ്‍സ് ആയിരുന്നു മനുസ്മൃതിയും അഭിജ്ഞാനശാകുന്തളവും ഇംഗ്ലീലാക്കിയത്). പിന്നീട് വില്ല്യം ജോണ്‍സിന്റെ കൃതിയെ ആസ്പദമാക്കി    1802-ല്‍ വോണ്‍ ഡാല്‍ബെരി ഇതു ജര്‍മ്മന്‍ ഭാഷയിലേക്കു വിവര്‍ത്തനം ചെയ്തു. ഇതാണു ജര്‍മ്മന്‍ കവി ഗേഥേ (1749-1832) വായിച്ചത്.

1875-ല്‍ എഡ്വിന്‍ ആര്‍നോള്‍ഡ് മറ്റൊരു വിവര്‍ത്തനം നടത്തി. പിന്നീടു പലരും ഇതു വിവര്‍ത്തനം ചെയ്തിട്ടുണ്ടെങ്കിലും മൂലത്തിനോടു നീതി കാണിക്കാന്‍ ആര്‍ക്കുമായില്ലെന്നു പണ്ഡിതര്‍ അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു.

ലത്തീന്‍ ഭാഷയില്‍ ഇതെത്തുന്നതു 1836-ല്‍ ക്രിസ്റ്റ്യാനസ് ലാസന്റെ പരിഭാഷയോടെയാണ്.

അല്പമെങ്കിലും ആസ്വാദ്യത നിലനിര്‍ത്താന്‍ കഴിഞ്ഞതു ബാര്‍ബറാ സോളര്‍ മില്ലറുടെ വിവര്‍ത്തനത്തിനാണെന്നു ചിലര്‍ കരുതുന്നു. 1978-ലാണ്‌ ഇവരുടെ വിവര്‍ത്തനം ‘ലവ് സോംഗ് ഓഫ് ദി ഡാര്‍ക്ക് ലോര്‍ഡ്‌ ‘ എന്ന പേരിലിറങ്ങിയത്.

കാവ്യഘടന

‘ഗീതാഗോവിന്ദ’ത്തില്‍ ശ്ലോകങ്ങളും ഗീതങ്ങളുമുണ്ട്. തുടക്കത്തിലെ, മൂന്നു ശ്ലോകങ്ങള്‍ കൊണ്ടു തീര്‍ത്ത സ്തുതി (ഗോപാലകധ്യാനവും ജയദേവധ്യാനവും) വടക്കേ ഇന്ത്യന്‍ ഗ്രന്ഥങ്ങളില്‍ മാത്രമേ കാണാറുള്ളൂ; അതും വളരെ അപൂര്‍വ്വമാണ്.

.

പൊതുവെ, പ്രസ്തുത സ്തുതിയില്ലാതെ, താഴെക്കൊടുത്തിരിക്കുന്ന ശ്ലോകത്തോടെയാണു ‘ഗീതഗോവിന്ദം’ പ്രസിദ്ധീകൃതമായി കണ്ടിട്ടുള്ളത്:

മേഘൈര്‍മേദുരമംബരം വനഭുവ: ശ്യാമാസ്തമാലദ്രുമൈര്‍-

നക്തം ഭീരുരയം, ത്വമേവ തദിം രാധേ! ഗൃഹം പ്രാപയ |

ഇത്ഥം നന്ദനിദേശിതശ്ചലിതയോ: പ്രത്യധ്വകുഞ്ജദ്രുമം

രാധാമാധവയോര്‍ജയന്തി യമുനാകൂലേ രഹ: കേളയ: ||

വൃന്ദാവനത്തിന്റെ സന്ധ്യാവര്‍ണനയും നന്ദഗോപന്റെ രാധയോടുള്ള നിര്‍ദേശവുമാണ് ഒന്നാം സര്‍ഗ്ഗത്തിന്റെ ആരംഭത്തിലുള്ള ഈ ശ്ലോകത്തില്‍ അടങ്ങിയിരിക്കുന്നത്. ഗര്‍ഗ്ഗമുനി എഴുതിയ ഗര്‍ഗ്ഗഭാഗവതത്തില്‍ ഇതുമായി സാമ്യമുള്ള ഒരു ശ്ലോകമുണ്ട്. ജയദേവനു പ്രചോദനം നല്‍കിയതു ഗര്‍ഗ്ഗഭാഗവതമാണെന്നു കരുതപ്പെടുന്നു. രാസലീല അതില്‍ വിസ്തരിച്ചുണ്ട്.

ഗ്രന്ഥം പന്ത്രണ്ടു സര്‍ഗ്ഗങ്ങളിലായി എഴുതപ്പെട്ടിരിയ്ക്കുന്നു. ഓരോ സര്‍ഗ്ഗത്തിനും ഓരോ പേരുണ്ട്. ആകെ 97 ശ്ലോകങ്ങളുണ്ട്. (ചില പുസ്തകങ്ങളില്‍ - പ്രത്യേകിച്ചു ദക്ഷിണേന്ത്യയില്‍ പ്രചാരമുള്ളവയില്‍ - 96-ല്‍ താഴെയാണു ശ്ലോകങ്ങളുടെ എണ്ണം). ആദ്യത്തെ മൂന്നു സ്തുതികള്‍ കൂട്ടിയാല്‍ ശ്ലോകങ്ങളുടെ എണ്ണം 100 ആവും. നൂറെണ്ണവും ചേര്‍ത്ത് ആദ്യമായി മലയാളത്തില്‍ പ്രസിദ്ധീകരിയ്ക്കുന്നത്  ഈ 'ബ്ലോഗി'ലാണ്.

12 സര്‍ഗ്ഗങ്ങളിലായി  ‘പ്രബന്ധ’ങ്ങളുണ്ട്. ശ്ലോകങ്ങള്‍ക്കിടയിലെ ഈ 24 പ്രബന്ധങ്ങള്‍ക്ക്/ഗീതങ്ങള്‍ക്ക് എട്ട് ഈരടികളുണ്ട്. ഇങ്ങനെയുള്ള കാവ്യങ്ങള്‍ക്ക് അഷ്ടപദി എന്നു പറയുന്നു. (ഒന്നാം അഷ്ടപദിയില്‍ പതിനൊന്നും പത്താം അഷ്ടപദിയില്‍ അഞ്ചും ഈരടികളാണുള്ളത് എന്നൊരു പ്രത്യേകതയുമുണ്ട്).

പിന്നീടു ദശാവതാരസ്തുതിയാണ്. ഇതാണ് ഒന്നാം അഷ്ടപദി. രണ്ടാം അഷ്ടപദിയില്‍ കൃഷ്ണവന്ദനമാണ്. ഇതിവൃത്തത്തിലേക്കു കടക്കുന്നതു മൂന്നാം അഷ്ടപദിയിലാണ്.

(ഇവിടെ ഓരോ ശ്ലോകത്തിനും 1  മുതല്‍ 97 വരെ ക്രമത്തില്‍ അക്കങ്ങള്‍ കൊടുത്തിട്ടുണ്ട്‌).

ഓരോ അഷ്ടപദിയുടെയും അവസാനത്തില്‍ കവിയുടെ ‘ആശംസ’യുമുണ്ട്. പ്രാചീനസാഹിത്യകാരന്മാരുടെ മട്ടില്‍, ‘ഞാന്‍’ എന്നതിനു പകരം കവി സ്വന്തം പേരാണു പ്രയോഗിച്ചിരിക്കുന്നത്.

ഉദാ:

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമിദമുദയതു ഹരി-ചരണ-സ്മൃതി-സാരം |

സരസ-വസന്ത-സമയ വന-വര്‍ണനമനുഗത മദന-വികാരം || 3.8 ||

(3.8 എന്ന് ഇവിടെ കൊടുത്തിരിക്കുന്നതിനു മൂന്നാമത്തെ സര്‍ഗ്ഗം, എട്ടാമത്തെ ഈരടി –പദം- എന്നാണു വിവക്ഷ).

ഒരു പ്രസിദ്ധീകരണത്തിലുള്ള ചില വാക്കുകളാവില്ല  മറ്റൊന്നില്‍ കാണപ്പെടുന്നത്. ഇങ്ങനെ വ്യത്യാസമുള്ള വാക്കുകള്‍ ചുവന്ന അക്ഷരത്തില്‍ അതാതു വരിയുടെ അന്ത്യത്തില്‍ കൊടുത്തിട്ടുണ്ട്‌.

ധ്രുവപദം: സാധാരണയായി ഗാനങ്ങളിലും ശാസ്ത്രീയസംഗീതത്തിലും ആദ്യവരികള്‍ (പല്ലവി) ഇടയ്ക്കിടെ ആവര്‍ത്തിച്ചു പാടാറുണ്ട്. അഷ്ടപദിയിലും ഒന്നോ രണ്ടോ വരികള്‍ ആവര്‍ത്തിച്ചു പാടാറുണ്ട്. ഈ വരികള്‍ക്കു ധ്രുവപദം എന്നു പറയുന്നു. ഒരു വ്യത്യാസമുള്ളത്, ഇവ ഓരോ അഷ്ടപദിയുടെയും ആദ്യത്തെ രണ്ടു വരികളല്ല എന്നതാണ്. എങ്കിലും ധ്രുവപദത്തെ ‘പല്ലവി’ എന്നു ചിലര്‍ വിശേഷിപ്പിക്കാറുണ്ട്. (ഇവിടെ ഓരോ അഷ്ടപദിയിലെയും ധ്രുവപദം നീലനിറത്തിലാണ് കാണിച്ചിരിക്കുന്നത്)

വ്യാഖ്യാനം: ഏതു ഭാഷയിലെ വിവര്‍ത്തനത്തിലും ഓരോ തരത്തിലുള്ള വ്യാഖ്യാനം കാണാം. വ്യാഖ്യാതാവിന്റെ പാണ്ഡിത്യവും ഭാവനയും അനുസരിച്ചു മാറ്റങ്ങള്‍ കാണാം. ഇതിവൃത്തമായ രതികേളികള്‍ മലയാളത്തിലാക്കുമ്പോള്‍ വ്യാഖ്യാതാവിന്റെ സാത്വികത ഒരു പരിമിതിയായി തോന്നിയേക്കാം.

പല തരത്തിലുള്ള വ്യാഖ്യാനങ്ങള്‍ ഒന്നിച്ചു ചേര്‍ക്കുക എന്നതു ശ്രമകരമാണ്. തല്‍ക്കാലം അതൊഴിവാക്കിയിരിയ്ക്കുന്നു ഇവിടെ. ലഭ്യമായ മലയാളവ്യാഖ്യാനങ്ങള്‍ വായിക്കുക.

‘ഗീതഗോവിന്ദം’ മലയാളത്തില്‍

മലയാളത്തിലെ ആദ്യവിവര്‍ത്തനം രാമപുരത്തു വാര്യരുടെയാണെന്നു തോന്നുന്നു. ചങ്ങമ്പുഴ ‘ദേവഗീത’ എന്ന പേരില്‍ ഇതു വിവര്‍ത്തനം ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. താഴെപ്പറയുന്നവര്‍ വ്യാഖ്യാനങ്ങളും രചിച്ചിട്ടുണ്ട്.

ടി.വി. ശര്‍മ്മ, തൃത്താല പരമേശ്വരന്‍ നമ്പീശന്‍, കടത്തനാട് പത്മനാഭവാര്യര്‍, മലയത്ത് അപ്പുണ്ണി, പ്രൊഫ. വി.എസ്.ശര്‍മ്മ. (പട്ടിക അപൂര്‍ണ്ണമാവാം)

ക്ഷേത്രത്തിലെ ആലാപനം

കഥകളി, കുച്ചിപ്പുടി, ഭരതനാട്യം, മണിപ്പുരി  തുടങ്ങിയ ശാസ്ത്രീയകലകളില്‍ മാത്രമല്ല, ക്ഷേത്രപൂജയുടെ ഭാഗമായും ‘ഗീതഗോവിന്ദം’ ഉപയോഗിക്കപ്പെടുന്നു. ‘അഷ്ടപദി’ എന്നാല്‍ മലയാളിക്കു ‘ഗീതഗോവിന്ദ’മാണ്. മറ്റൊരു സംസ്ഥാനത്തും ഇല്ലാത്ത രീതിയില്‍  വ്യാപകമായും നിഷ്കര്‍ഷയോടെയും ഈ  കൃതി കേരളക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ 300 വര്‍ഷമായി (?) ഉപയോഗിക്കുന്നു. പൂജ നടക്കുമ്പോള്‍ ശ്രീകോവിലിന്റെ പടി(സോപാനം)യ്ക്കു സമീപം മാരാര്‍ സമുദായത്തില്‍ പെട്ട ഒരു വാദ്യവിദഗ്ധന്‍ അഷ്ടപദി, ഇടയ്ക്ക കൊട്ടി പാടാറുണ്ട്. ഭക്തിയിലെ രതി അസഭ്യമല്ല എന്ന ഒരു ധാരണയുണ്ടായിരുന്ന കാലത്താണ് അഷ്ടപദി സോപാനത്തിലെത്തുന്നത്. ഈ കൃതി ആധുനികകാലഘട്ടത്തിലായിരുന്നു രചിയ്ക്കപ്പെട്ടതെങ്കില്‍ ഗ്രന്ഥശാലകളില്‍ ഒതുങ്ങുമായിരുന്നു. ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ നിഷിദ്ധവും ആകുമായിരുന്നു. ഇതിന്റെ സാഹിത്യഗുണവും സംഗീതഗുണവും മഹത്താണ് എന്ന സത്യം സമ്മതിക്കുമ്പോള്‍ തന്നെ, പ്രായപൂര്‍ത്തിയാകാത്തവര്‍ക്കു പാരായണത്തിനുതകുന്ന ഗ്രന്ഥമല്ലിത് എന്നും പറയേണ്ടിയിരിക്കുന്നു.

‘രാസലീല’ പല ഗ്രന്ഥങ്ങളിലും ചര്‍ച്ചാവിഷയമായിട്ടുണ്ട്. വൈഷ്ണവാവധൂതനായിരുന്ന ശ്രീല ഭക്തിവേദാന്ത ഠാക്കൂര (1838-1914) യുടെ ‘ജൈവധര്‍മ്മ’ എന്ന ബംഗാളിഗ്രന്ഥത്തില്‍ (മൂന്നാം ഭാഗം) ഭക്തിയിലെ ‘രാസവിചാര’മാണ് കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നത്. രാധാ-കൃഷ്ണ പ്രണയം തന്നെ വിഷയം.  ഈ ഭാഗം ബംഗാളിയില്‍ നിന്നു ഹിന്ദിയിലേയ്ക്കു വിവര്‍ത്തനം ചെയ്തപ്പോള്‍ ആദ്യം ഒഴിവാക്കിയിരുന്നു എന്ന്, ഇംഗ്ലീഷ് വിവര്‍ത്തനത്തിന് ആമുഖം എഴുതിയ, ശ്രീ ശ്രീമദ്‌ ഭക്തിവേദാന്തനാരായണ മഹാരാജ പറയുന്നു. പ്രസാധകരായ ശ്രീ കേശവഗൌഡീയമഠത്തിന്റെ ആചാര്യനായിരുന്ന ശ്രീല ഗുരുപാദ-പത്മ പിന്നീട് ആ ഭാഗം ഉള്‍പ്പെടുത്തി. ശ്രീ ശ്രീമദ്‌ ഭക്തിവേദാന്തനാരായണ മഹാരാജയുടെ വാക്കുകള്‍ :

Later, however, when Shri Kesava Gaudeeya Matha was in the process of publishing its Hindi edition from Mathurä, Shrila Gurupäda-padma personally reviewed the entire book. In his introduction to this edition, he very clearly instructed the readers to first examine their eligibility or lack thereof, and then cautiously proceed with their study of the third section dealing with rasa-vicära.

ശ്രീ ശ്രീമദ്‌ ഭക്തിവേദാന്തനാരായണ മഹാരാജ തുടര്‍ന്ന് ഇങ്ങനെ എഴുതിയിരിയ്ക്കുന്നു:

It is always inappropriate to reveal vraja-rasa topics before general people. However, there is every possibility that this sacred mystery will disappear if it is not thoroughly explained. Although neem and mango trees may be present together in the same garden, a crow will sit on a neem tree and taste its bitter fruits, whereas the cuckoo, which has a discriminating taste, will sit on the mango tree and savour its sweet sprouts and blossoms. Consequently, it is proper to present rasa-vichara.

(ഭാരതീയദര്‍ശനശാഖയ്ക്ക് ഒരു മുതല്‍ക്കൂട്ടായ ‘ജൈവധര്‍മ്മ’ എന്ന മഹദ്ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ ഇംഗ്ലീഷ് പരിഭാഷ 2001- ല്‍ പുറത്തിറങ്ങി. ഇന്റര്‍നെറ്റില്‍ സൗജന്യമായി ലഭ്യമാണ്).

ഏതു ക്ഷേത്രത്തില്‍ പാടിയാലും അവിടത്തെ ദേവന്‍ അഥവാ ദേവി  ‘ഗീതഗോവിന്ദം’ കേട്ടു സന്തോഷിക്കുന്നു എന്നാണു സങ്കല്‍പം. സംസ്കൃതത്തിലായതിനാല്‍ അര്‍ത്ഥം മനസ്സിലാക്കാതെയാണെങ്കിലും, ആലാപനചാതുരിയില്‍ ലയിച്ച്, നമ്മളും ക്ഷേത്രനടയില്‍ നൂറ്റാണ്ടുകളായി ഇതാസ്വദിയ്ക്കുന്നു. പണ്ഡിതശ്രേഷ്ഠനായ ശ്രീ മലയത്ത് അപ്പുണ്ണി, അദ്ദേഹത്തിന്റെ വ്യാഖ്യാനത്തില്‍ ഇങ്ങനെ പറയുന്നു:

“ശൃംഗാരത്തെ സൌന്ദര്യമാക്കി രമിപ്പിക്കുകയാണു കവി ചെയ്യുന്നത്. അശ്ലീലബോധമല്ല, സൗന്ദര്യബോധമാണ് ഇതു വായനക്കാരില്‍ ഉണ്ടാക്കുന്നത്. ഭക്തര്‍ക്കും വിഷയതല്‍പരര്‍ക്കും ഒരുപോലെ ആസ്വാദ്യത പകരുന്ന ഒന്നാണ് അര്‍ത്ഥപുഷ്ടിയും പദഭംഗിയും കൊണ്ടു ശോഭിക്കുന്ന ഈ വിശ്വോത്തരകൃതി”.

ഈ പ്രസിദ്ധീകരണം വായിയ്ക്കേണ്ട രീതി:

കവി നീണ്ട സമസ്തപദങ്ങള്‍ (പല ചെറിയ വാക്കുകള്‍ ചേര്‍ന്ന ഒറ്റവാക്ക്) ധാരാളമായി പ്രയോഗിച്ചിട്ടുണ്ട്.  സാധാരണവായനക്കാര്‍ക്ക്, പ്രത്യേകിച്ചു ‘ഗീതഗോവിന്ദം’ ആദ്യമായി വായിയ്ക്കുന്നവര്‍ക്ക്, ബുദ്ധിമുട്ട് ഒഴിവാക്കാന്‍ സമസ്തപദങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ `-` (hiphen) ഇട്ടിട്ടുണ്ട്. ഇങ്ങനെ പിരിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിലും അതെല്ലാം ഒറ്റ വാക്കാണെന്ന കാര്യം മറക്കരുത്. ഉദാ:-

വലയസസദ്‌രത്നാദിമുഗ്ധാകൃതി (വലയസ-സദ്‌-രത്നാദി-മുഗ്ധാകൃതി)

ബ്രാക്കറ്റില്‍ കൊടുത്തിരിക്കുന്നത് ഇവിടെ സ്വീകരിച്ചിരിക്കുന്ന രീതിയാണ്. വായന സുഗമമാക്കാന്‍ വേണ്ടിയാണിത്‌.

മറ്റുദാഹരണങ്ങള്‍:

1. ചന്ദനചര്‍ച്ചിതനീലകളേബരപീതവസനവനമാലീ (ചന്ദന-ചര്‍ച്ചിത-നീല-കളേബര-പീത-വസന-വനമാലീ)

2. ഹസ്തസ്ത്രസ്തവിലാസവംശമനൃജുഭ്രൂവല്ലിമദ്വല്ലവീ- (ഹസ്ത-സ്-ത്രസ്ത-വിലാസ-വംശമനൃജു-ഭ്രൂ-വല്ലിമദ്-വല്ലവീ-)

ഇങ്ങനെ പിരിച്ചെഴുതിയാല്‍ വൈയാകരണന്മാര്‍ നെറ്റി ചുളിക്കും എന്നതു ശരിയാണെങ്കിലും പിരിച്ചെഴുത്തു സാധാരണവായനക്കാരുടെയും ആലാപനത്തില്‍ താത്പര്യമുള്ളവരുടെയും ‘ക്ലിഷ്ടത’ കുറയ്ക്കും. ഉച്ചാരണത്തില്‍ തെറ്റുകള്‍ ഒഴിവാക്കാം. അനായാസം വായിക്കാം.

ധ്രുവപദം മുന്‍പു പറഞ്ഞതു പോലെ നീലനിറത്തിലുള്ള അക്ഷരങ്ങളില്‍ കൊടുത്തിട്ടുണ്ട്‌.

പാടേണ്ട രീതി

രാഗം, താളം: ഗ്രന്ഥകര്‍ത്താവു നിഷ്കര്‍ഷിച്ച രാഗവും താളവും മാറ്റി പാടാറുണ്ട്. സംഗീതജ്ഞന്‍ ശെമ്മങ്കുടി ശ്രീനിവാസയ്യര്‍ എല്ലാ അഷ്ടപദികള്‍ക്കും അദ്ദേഹത്തിന്റേതായ രാഗവും താളവും ചിട്ടപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. പരമ്പരാഗതമായ മറ്റു രാഗതാളങ്ങളുമുണ്ട്. ലഭ്യമായതെല്ലാം ഓരോ അഷ്ടപദിയുടെയും തുടക്കത്തില്‍ ചേര്‍ത്തിട്ടുണ്ട്. ഗോപികാവസന്തം, പാടി, ഖണ്ടാരം, ഇന്ദീശ, ഇന്ദളം തുടങ്ങിയ രാഗങ്ങളും ഉപയോഗിക്കപെടുന്നു.

നാട്ടുനടപ്പ്:  നാട്ടുനടപ്പനുസരിച്ചു സോപാനസംഗീതാലാപനത്തിന് അലിഖിതനിയമങ്ങളുണ്ട്.

1. ശ്ലോകങ്ങള്‍, ഗീതങ്ങള്‍ പോലെ ആലപിയ്ക്കരുത്. ശ്ലോകങ്ങള്‍ക്കു താളനിബദ്ധമായ ഈണം പാടില്ല.

2.കാവ്യം ഹൃദിസ്ഥമാക്കി പാടണം. എഴുതി തയ്യാറാക്കിയതു നോക്കി പാടരുത്.

3.സോപാനഗായകനു ക്ഷേത്രമൂര്‍ത്തിയുമായി നല്ല ആത്മബന്ധം വേണം. അതുകൊണ്ടു ക്ഷേത്രത്തില്‍ ജോലി ചെയ്യുന്നയാളോ ക്ഷേത്രവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ആളോ പാടണം. പുറത്തു നിന്നുള്ള ഗായകരെ ഉപയോഗിക്കാറില്ല.

4.‘ഗീതഗോവിന്ദം’ തന്നെ വേണമെന്നില്ല. സോപാനഗീതശൈലിയില്‍ ചിട്ടപ്പെടുത്തിയ ഏതു സ്തുതിയും ആലപിയ്ക്കാം.

5.ദര്‍ശനത്തിനെത്തിയവരെ രസിപ്പിക്കുകയല്ല ലക്‌ഷ്യം. ക്ഷേത്രത്തിലെ ദേവന്റെ/ദേവിയുടെ സന്തോഷത്തിനു വേണ്ടിയാണു പാടുന്നത് എന്ന ബോധം ഗായകനുണ്ടാവണം. പൂജ പോലെ ഒരു ക്ഷേത്രകര്‍മ്മമാണ് ‘ഗീതാഗോവിന്ദാ’ലാപനം.

6.താളത്തിന് ഇടയ്ക്കയും കൈമണിയും മാത്രമേ ഉപയോഗിക്കാവൂ. ഇടയ്ക്ക കൊട്ടിപ്പാടണം.

7.ചലച്ചിത്രഗാനങ്ങളോ മറ്റു ശാസ്ത്രീയസംഗീതമോ ആലപിക്കുമ്പോള്‍ അവശ്യമാകുന്ന അക്ഷരസ്ഫുടത സോപാനഗായകനു വേണ്ട. എന്നാല്‍ വാക്കുകള്‍ അവ്യക്തമാവാം എന്നല്ല ഇതിനര്‍ത്ഥം. ദേവനില്‍/ദേവിയില്‍ ലയിച്ചു പാടുക എന്നതാണു പ്രധാനം. അയത്നലളിതമായ അലസാലാപാനമാണ് അഭിലഷണീയം.

8.കുറ്റം പറയരുത്: സോപാനഗായകന്‍ എപ്പോഴും വിമര്‍ശനാതീതനാണ്.  ഈണം തെറ്റല്‍, താളംതെറ്റല്‍, വാക്കുകള്‍ മാറിപ്പോകല്‍, വരികള്‍ വിട്ടുപോകല്‍ ഇവ ചൂണ്ടിക്കാണിച്ചു കുറ്റം പറയാന്‍ പാടില്ല. നിര്‍ദ്ദേശങ്ങളാവാം. ആത്മാര്‍ത്ഥതയ്ക്കാണ് ഏറ്റവും പ്രാധാന്യം. എന്നാല്‍ മേല്‍പ്പറഞ്ഞ വൈകല്യങ്ങള്‍ ഒഴിവാക്കി പാടാന്‍ ഗായകന്‍ ശ്രമിക്കുകയും വേണം.

വ്യാകരണബോധം: സോപാനഗായകന്‍ മലയാളത്തിലെയോ സംസ്കൃതത്തിലെയോ പ്രാഥമികവ്യാകരണം അല്പം അറിഞ്ഞിരിക്കണം. പ്രത്യേകിച്ചു സന്ധികളെപ്പറ്റി. വാക്കുകള്‍ പിരിച്ച്, അര്‍ത്ഥം നഷ്ടപ്പെടാതെ പാടണമെങ്കില്‍ ഇത്തിരി വ്യാകരണം അറിഞ്ഞേ തീരൂ. വിദ്യാലയങ്ങളില്‍, ഏഴാം തരത്തിലും എട്ടാം തരത്തിലും ഒക്കെ പഠിപ്പിയ്ക്കുന്ന വ്യാകരണം ധാരാളമാണ്.

കേരളത്തിലെ ‘അഷ്ടപദി’ഗായകര്‍

ശാസ്ത്രീയസംഗീതത്തിന്റെ ഒരു ഭാഗമാണു സോപാനസംഗീതം. ഏറ്റവും പ്രസിദ്ധന്‍ സ്വാതിതിരുനാളിന്റെ കാലത്തു ജീവിച്ചിരുന്ന ഷഡ്കാലഗോവിന്ദമാരാര്‍ (1795-1842)  തന്നെ. അദ്ദേഹം മരിക്കുന്നതു മഹാരാഷ്ട്രയിലെ പന്ധര്‍പൂര്‍ (Pandharpur, പണ്ഡരീപുരം) എന്ന സ്ഥലത്തു വച്ചാണ്. ആധുനികകാലത്തു ഞെരളത്തു രാമപ്പൊതുവാള്‍ (1916-1996) അദ്വിതീയനായിരുന്നു. രാമപുരം പദ്മനാഭമാരാര്‍, തൃക്കാംപുറം കൃഷ്ണന്‍കുട്ടി മാരാര്‍, പുളിയാമ്പിള്ളി ശങ്കരമാരാര്‍ തുടങ്ങിയ പ്രഗത്ഭര്‍ മലയാളികളുടെ വരദാനം തന്നെയാണ്. പുതിയ തലമുറയിലെ നെടുങ്ങാടി ജനാര്‍ദ്ദനന്‍, ഞരളത്തു രാംദാസ്, ഞരളത്തു ഹരിഗോവിന്ദന്‍, കലാനിലയം മധുസൂദനന്‍, അമ്പലപ്പുഴ വിജയകുമാര്‍, ഏലൂര്‍ ബിജു തുടങ്ങിയവര്‍ പ്രസിദ്ധരാണ്.

വൈക്കം ശങ്കരന്‍ നമ്പൂതിരി (Vaikom Shankaran Namboothiri)

ശ്രീമതി പി. ലീലയുടെ നാരായണീയം, ജ്ഞാനപ്പാന, ശ്രീമതി വൈക്കം രാജമ്മാളുടെ സരസ്വതീസുപ്രഭാതം - ഇവയ്ക്കു ശേഷം മലയാളിക്കു കിട്ടിയ ഭാഗ്യമാണു വൈക്കം മഹാദേവക്ഷേത്രത്തിലെ മേല്‍ശാന്തിയായിരുന്ന ശ്രീ വൈക്കം ശങ്കരന്‍ നമ്പൂതിരി പാടുന്ന ‘ഗീതഗോവിന്ദം’. അതിമനോഹരമായി അദ്ദേഹം 24 അഷ്ടപദികളും കൂടെയുള്ള ശ്ലോകങ്ങളും ആലപിച്ചിരിക്കുന്നു; ആലാപനത്തില്‍ ഇടയ്ക്കക്കു പകരം ചില ഭാഗത്തു തബലയും മൃദംഗവും ഉപയോഗിക്കുന്നു എന്ന ചെറിയ കല്ലുകടിയുണ്ടെങ്കിലും.

അതീവ ഹൃദ്യമാണ് ശ്രീ കല്യാണസുന്ദരത്തിന്റെ ചിട്ടപ്പെടുത്തല്‍.

ഇതു വിപണിയില്‍ ലഭ്യമാണ്. ശ്രോതാവിനെ ലയത്തിന്റെ മൂര്‍ധന്യാവസ്ഥയിലെത്തിക്കാന്‍ പര്യാപ്തമാണു ശ്രീ നമ്പൂതിരിയുടെ ആലാപനശൈലി. സോപാനസന്നിധിയിലെത്തിയ പ്രതീതിയാണ് ആസ്വാദകനു ലഭ്യമാവുന്നത്. ശ്രീ കല്യാണസുന്ദരത്തിനും ശ്രീ നമ്പൂതിരിക്കും ആസ്വാദകര്‍ നന്ദി പറയേണ്ടിയിരിക്കുന്നു.

[പിഴവുകള്‍: ആമുഖത്തിലെയോ ‘ഗീതഗോവിന്ദ’ത്തിലെയോ പിഴവുകള്‍ വായനക്കാര്‍ ദയാപൂര്‍വ്വം ചൂണ്ടിക്കാണിയ്ക്കുക. അവ പരിശോധിച്ചു തിരുത്തലുകള്‍ നടത്തുന്നതായിരിയ്ക്കും.]

................................................................................................................

ഗീതഗോവിന്ദം

ശ്രീജയദേവവിരചിതം

0.0 സ്തുതി:

0.1 ഗോപാലകധ്യാനം

യദ്ഗോപീ-വദനേന്ദു-മണ്ഡനമഭൂത്-കസ്തൂരികാ-പത്രകം

യല്ലക്ഷ്മീ-കുച-ശാത-കുംഭ-കലശേ വ്യാഗോചമിന്ദീവരം |

യന്നിര്‍വാണ-വിധാന-സാധനവിധൌ സിദ്ധാഞ്ജനം യോഗിനാം

തന്ന:ശ്യാമളമാവിരസ്തു ഹൃദയേ കൃഷ്ണാഭിധാനം മഹ: || 1 ||

0.2 ജയദേവധ്യാനം

രാധാ-മനോരമ-രമാവര-രാസലീല-

ഗാനാമൃതൈക-ഭണിതം കവിരാജ-രാജം |

ശ്രീമാധവാര്‍ച്ചന-വിധാവനുരാഗ-സദ്മ-

പദ്മാവതീ-പ്രിയതമം പ്രണതോസ്മി നിത്യം || 2 ||

ശ്രീഗോപാല-വിലാസിനീ വലയസ-സദ്‌-രത്നാദി-മുഗ്ധാകൃതി

ശ്രീരാധാപതീ-പാദപദ്മ-ഭജനാനന്ദാബ്ധിമഗ്നോ∫നിശം ||

ലോകേ സത്കവി-രാജ-രാജ ഇതി യ: ഖ്യാതോ ദയാംഭോനിധി:

തം വന്ദേ ജയദേവ-സദ്ഗുരുമഹം പദ്മാവതീ-വല്ലഭം || 3 ||

********************

സര്‍ഗ: 1

1.1      സ്തുതി

|| സാമോദദാമോദര: ||

മേഘൈര്‍-മേദുരമംബരം വനഭുവ: ശ്യാമാസ്-തമാല-ദ്രുമൈര്‍-

നക്തം ഭീരുരയം, ത്വമേവ തദിം രാധേ! ഗൃഹം പ്രാപയ |

ഇത്ഥം നന്ദ-നിദേശിതശ്-ചലിതയോ: പ്രത്യധ്വ-കുഞ്ജ-ദ്രുമം

രാധാമാധവയോര്‍-ജയന്തി യമുനാകൂലേ രഹ: കേളയ: || 1 ||

വാഗ്ദേവതാ-ചരിത-ചിത്രിത-ചിത്ത-സദ്മാ

പദ്മാവതീ-ചരണ-ചാരണ-ചക്രവര്‍ത്തീ |

ശ്രീവാസുദേവ-രതികേളി-കഥാ-സമേതം

ഏതം കരോതി ജയദേവകവി: പ്രബന്ധം || 2 ||

വാച: പല്ലവ-യത്യുമാപതിധര: സന്ദര്‍ഭ-ശുദ്ധിം ഗിരാം

ജാനീതേ ജയദേവ ഏവ ശരണ: ശ്ലാഖ്യോ ദുരൂഹ-ദ്രുതേ: |

ശൃങ്ഗാരോത്തര-സത്പ്രമേയ രചനൈരാചാര്യ-ഗോവര്‍ദ്ധന-

സ്പര്‍ധീ കോ∫പി ന വിശ്രുത: ശ്രുതിധരോ ധോയീ കവി-ക്ഷ്മാപതി: || 3 ||

യദി ഹരിസ്മരണേ സരസം മനോ

യദി വിലാസ-കലാസു കുതൂഹലം |

മധുര-കോമള-കാന്ത-പദാവലീം

ശൃണു തദാ ജയദേവ-സരസ്വതീം || 4 ||

1.2       പ്രളയപയോധിജലേ  (അഷ്ടപദി 1)

|| ഗീതം 1 || (ദശാവതാരസ്തുതി)

മാളവഗൌഡരാഗേണ രൂപകതാളേന ച ഗീയതേ – ഉത്തരഭാരതസംപ്രദായം

സൗരാഷ്ട്ര/ആദി – ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട

മാളവി/അട – പാരമ്പര്യചിട്ട

പ്രളയ-പയോധി-ജലേ ധൃത-വാനസി വേദം |

വിഹിത-വഹിത്ര-ചരിത്ര-മഖേദം ||

കേശവ! ധൃത-മീന-ശരീര! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.1 ||

ക്ഷിതിരതി-വിപുല-തരേ തിഷ്ഠതി തവ പൃഷ്ഠേ |

ധരണി-ധരണ-കിണ-ചക്ര-ഗരിഷ്ഠേ ||

കേശവ! ധൃത-കച്ഛപ-രൂപ! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.2 ||

വസതി ദശന-ശിഖരേ ധരണീ തവ ലഗ്നാ |

ശശിനി കളങ്ക-കലേവ നിമഗ്നാ ||

കേശവ! ധൃത-സൂകര-രൂപ! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.3 ||

തവ കര-കമല-വരേ നഖമദ്ഭുത-ശൃങ്ഗം |

ദലിത-ഹിരണ്യ-കശിപു-തനു-ഭൃങ്ഗം ||

കേശവ! ധൃത-നര-ഹരി-രൂപ! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.4 ||

ഛലയസി വിക്രമണേ ബലിമദ്ഭുതവാമന |

പദ-നഖ-നീര-ജനിത-ജന-പാവന ||

കേശവ! ധൃത-വാമന-രൂപ! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.5 ||

ക്ഷത്രിയ-രുധിര-മയേ ജഗദപഗതപാപം |

സ്നപയസി പയസി ശമിത-ഭവ-താപം ||

കേശവ! ധൃത-ഭൃഗു-പതി-രൂപ! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.6 ||

വിതരസി ദിക്ഷു രണേ ദിക്പതി-കമനീയം |

ദശമുഖ-മൌലി-ബലിം രമണീയം ||

കേശവ! ധൃത-രാമ-ശരീര! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.7 ||

വഹസി വപുഷി വിശദേ വസനം ജലദാഭം |

ഹലഹതിഭീതിമിളിതയമുനാഭം ||

കേശവ! ധൃതഹലധരരൂപ! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.8 ||

നിന്ദസി യജ്ഞ-വിധേരഹഹ ശ്രുതി-ജാതം |

സദയ ഹൃദയ-ദര്‍ശിത-പശു-ഘാതം ||

കേശവ! ധൃത-ബുദ്ധ-ശരീര! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.9 ||

മ്ലേച്ഛ-നിവഹ-നിധനേ കലയസി കരവാളം |

ധൂമകേതുമിവ കിമപി കരാളം ||

കേശവ! ധൃത-കല്കി-ശരീര! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.10 ||

ശ്രീജയദേവ-കവേരിദമുദിതമുദാരം |

ശൃണു സുഖദം ശുഭദം ഭവസാരം ||

കേശവ! ധൃത-ദശ-വിധരൂപ! ജയ! ജഗദീശ! ഹരേ! || 1.11 ||

വേദാനുദ്ധരതേ ജഗന്തി വഹതേ ഭൂഗോള-മുദ്-ബിഭ്രതേ (ജഗന്നിവഹതേ)

ദൈത്യം ദാരയതേ ബലിം ഛലയതേ ക്ഷത്ര-ക്ഷയം കുര്‍വതേ |

പൌലസ്ത്യം ജയതേ ഹലം കലയതേ കാരുണ്യമാതന്വതേ

മ്ലേച്ഛാന്‍-മൂര്‍ച്ഛയതേ ദശാകൃതി-കൃതേ കൃഷ്ണായ തുഭ്യം നമ: || 5 ||

1.3       ശ്രിതകമലാകുച (അഷ്ടപദി 2)

|| ഗീതം 2 ||

ഗുര്‍ജരീ രാഗ നീ:സാര താളാഭ്യാം ഗീയതേ

ഭൈരവി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി)

പുറനീര/ആദി (പാരമ്പര്യചിട്ട)

ഭൈരവി/സാര (പാരമ്പര്യചിട്ട)

(ആലാപനസൌകര്യാര്‍ത്ഥം ‘ഏ’ എന്ന ഉപയോഗമുണ്ട് ഓരോ ഈരടികളുടെയും ആദ്യവരിയില്‍. ‘ആ’ എന്നുമാവാം).

ശ്രിത-കമലാ-കുച-മണ്ഡല! ധൃതകുണ്ഡല! ഏ |

കലിത-ലളിത-വനമാല!

ജയ! ജയ! ദേവ! ഹരേ! || 2.1 || (ധ്രു)

ദിനമണി-മണ്ഡല-മണ്ഡന! ഭവ-ഖണ്ഡന! ഏ |

മുനി-ജന-മാനസ-ഹംസ!

ജയ! ജയ! ദേവ! ഹരേ! || 2.2 ||

കാളിയ-വിഷധര-ഗഞ്ജന! ജന-രഞ്ജന! ഏ |

യദുകുല-നളിന-ദിനേശ!

ജയ! ജയ! ദേവ! ഹരേ!  || 2.3 ||

മധു-മുര-നരക-വിനാശന! ഗരുഡാസന! ഏ |

സുര-കുല-കേളി-നിദാന!

ജയ! ജയ! ദേവ! ഹരേ! || 2.4 ||

അമല-കമല-ദള-ലോചന! ഭവ-മോചന! ഏ |

ത്രിഭുവന-ഭവന-നിധാന!

ജയ! ജയ! ദേവ! ഹരേ! || 2.5 ||

ജനകസുതാകൃതഭൂഷണ! ജിത-ദൂഷണ! ഏ |

സമര-ശമിത-ദശകണ്ഠ!

ജയ! ജയ! ദേവ! ഹരേ! || 2.6 ||

അഭിനവ-ജലധര-സുന്ദര! ധൃത-മന്ദര! ഏ |

ശ്രീമുഖ-ചന്ദ്ര-ചകോര!

ജയ! ജയ! ദേവ! ഹരേ! || 2.7 ||

തവ ചരണേ പ്രണതാ വയമിതി ഭാവയ ഏ |

കുരു കുശലം പ്രണതേഷു

ജയ! ജയ! ദേവ! ഹരേ! || 2.8 ||

ശ്രീജയദേവകവേരിദം കുരുതേ മുദം ഏ

മങ്ഗളമുജ്ജ്വലഗീതം

ജയ! ജയ! ദേവ! ഹരേ! ||

പദ്മാപയോധര-തടീ-പരിരംഭലഗ്ന-

കാശ്മീരമുദ്രിതമുരോ മധുസൂദനസ്യ |

വ്യക്താനുരാഗമിവ ഖേലദനങ്ഗഖേദ-

സ്വേദാംബുപൂരമനൂപുരയതു പ്രിയം വ: || 6 ||

വസന്തേ വാസന്തീ-കുസുമ-സുകുമാരൈരവയവൈര്‍-

ഭ്രമന്തീം കാന്താരേ ബഹുവിഹിത-കൃഷ്ണാനുസരണാം  |

അമന്ദം കന്ദര്‍പ-ജ്വര-ജനിത-ചിന്താകുലതയാ

വലദ്ബാധാം രാധാം സരസമിദമുചേ സഹചരീ || 7 ||

1.4       ലളിതലവങ്ഗ (അഷ്ടപദി 3)

|| ഗീതം 3 ||

വസന്തരാഗ യതിതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

വസന്ത/ഝംപ (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

ആനന്ദഭൈരവി/അട (പാരമ്പര്യചിട്ട)

ബിലഹരി/ആദി (പാരമ്പര്യചിട്ട)

ലളിത-ലവങ്ഗ-ലതാപരിശീലന-കോമള-മലയ-സമീരേ |

മധുകര-നികര-കരംബിത-കോകില-കൂജിത-കുഞ്ജ-കുടീരേ ||

വിഹരിത ഹരിരിഹ സരസ-വസന്തേ

നൃത്യതി യുവതി-ജനേന സമം സഖി വിരഹി-ജനസ്യ ദുരന്തേ || 3.1 || (ധ്രു)

ഉന്മദ-മദന-മനോരഥ-പഥിക-വധൂജന-ജനിത-വിലാപേ |

അളികുല-സംകുല-കുസുമ-സമൂഹ-നിരാകുല-ബകുള-കലാപേ || 3.2 ||

മൃഗമദ-സൗരഭ-രഭസ-വശംവദ-നവ-ദള-മാല-തമാലേ |

യുവജന-ഹൃദയ-വിദാരണ-മനസിജ-നഖ-രുചി-കിംശുക-ജാലേ || 3.3 ||

മദന-മഹീപതി-കനക-ദണ്ഡ-രുചി-കേസര-കുസുമ-വികാസേ

മിളിത-ശിലീമുഖ-പാടലി-പടല-കൃത-സ്മര-തൂണ-വിലാസേ || 3.4 ||

വിഗളിത-ലജ്ജിത-ജഗദവലോകന-തരുണ-കരുണ-കൃത-ഹാസേ |

വിരഹി-നികൃന്തന-കുന്ത-മുഖാകൃതി-കേതക-ദന്തുരിതാശേ || 3.5 ||

മാധവികാ-പരിമള-ലളിതേ നവമാലിക-യാതി-സുഗന്ധൌ |(ജാതി)

മുനി-മനസാമപി മോഹന-കാരിണി തരുണാ-കാരണ-ബന്ധൌ || 3.6 ||

സ്ഫുരദതി-മുക്തലതാ-പരിരംഭണ-മുകുളിത-പുളകിത-ചൂതേ |

വൃന്ദാവന-വിപിനേ പരിസര-പരിഗത-യമുനാജല-പൂതേ || 3.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമിദമുദയതു ഹരി-ചരണ-സ്മൃതി-സാരം |

സരസ-വസന്ത-സമയ വന-വര്‍ണനമനുഗത മദന-വികാരം || 3.8 ||

ദര-വിദളിത-മല്ലീ-വല്ലി-ചഞ്ചത്-പരാഗ-

പ്രകടിത-പടവാസൈര്‍-വാസയന്‍ കാനനാനി |

ഇഹ ഹി ദഹതി ചേത: കേതകീ-ഗന്ധ-ബന്ധു:

പ്രസരദസമബാണ-പ്രാണവദ്ഗന്ധ-വാഹ: || 8 ||

ഉന്മീലന്മധു-ഗന്ധ-ലുബ്ധ-മധുപ-വ്യാധൂത-ചൂതാങ്കുര-

ക്രീഡത്-കോകില-കാകളീ-കളകളൈരുദ്ഗീര്‍ണ-കര്‍ണജ്വരാ: |

നീയന്തേ പഥികൈ: കഥംകഥമപി ധ്യാനാവധാനക്ഷണ-

പ്രാപ്ത-പ്രാണ-സമാ സമാഗമ-രസോല്ലാസൈരമീ വാസരാ: || 9 ||

അനേക-നാരീ-പരിരംഭ-സംഭ്രമ-

സ്ഫുരന്മനോഹാരി-വിലാസ-ലാലസം |

മുരാരിമാരാദുപദര്‍ശയന്ത്യസൌ

സഖീ-സമക്ഷം പുനരാഹ രാധികാം || 10 ||

1.5       ചന്ദനചര്‍ച്ചിതനീലകളേബര (അഷ്ടപദി 4)

|| ഗീതം 4 ||

രാമകിരിരാഗേണ യതിതാളേന ച ഗീയതേ

പന്തുവരാളി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

രാമക്രിയ/ഏകം (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

ചന്ദന-ചര്‍ച്ചിത-നീല-കളേബര-പീത-വസന-വനമാലീ |

കേളി-ചലന്മണി-മണ്ഡിത-ഗണ്ഡ-യുഗ-സ്മിത-ശാലീ ||

ഹരിരിഹ മുഗ്ധവധൂനികരേ വിലാസിനി വിലസതി കേളിപരേ || 4.1 || (ധ്രു)

പീന-പയോധര-ഭാര-ഭരേണ ഹരിം പരിരമ്യ സരാഗം |

ഗോപ-വധൂരനുഗായതി കാചിദുദഞ്ചിത-പഞ്ചമരാഗം || 4.2 ||

കാപി വിലാസ-വിലോല-വിലോചന-ഖേലന-ജനിത-മനോജം |

ധ്യായതി മുഗ്ധ-വധൂരധികം മധു-സൂദന-വദന-സരോജം || 4.3 ||

കാപി കപോലതലേ മിളിതാ ലപിതും കിമപി ശ്രുതിമൂലേ |

ചാരു ചുചുംബ –നിതംബവതീ-ദയിതം പുളകൈരനുകൂലേ || 4.4 ||

കേളി-കലാ-കുതുകേന ച കാചിദമും യമുനാജല-കൂലേ |

മഞ്ജുള-വഞ്ജുള-കുഞ്ജഗതം വിചകര്‍ഷ കരേണ ദുകൂലേ || 4.5 ||

കര-തല-താള-തരള-വലയാവലി-കലിത-കള-സ്വനവംശേ |

രാസ-രസേ സഹ-നൃത്യപരാ ഹരിണാ യുവതി: പ്രശശംസേ || 4.6 ||

ശ്ലിഷ്യതി കാമപി ചുംബതി കാമപി കാമപി രമയതി രാമാം |

പശ്യതി സസ്മിത-ചാരുതരാമപരാമനുഗച്ഛതി വാമാം: || 4.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമിദമദ്ഭുത-കേശവ-കേളി-രഹസ്യം |

വൃന്ദാവന-വിപിനേ ലളിതം വിതനോതു ശുഭാനി യശസ്യം || 4.8 ||

വിശ്വേഷാമനുരഞ്ജനേ ജനയന്നാനന്ദമിന്ദീവര-

ശ്രേണി-ശ്യാമള-കോമളൈരുപനയന്നങ്ഗൈരനംഗോത്സവം |

സ്വച്ഛന്ദം വ്രജ-സുന്ദരീഭിരഭിത: പ്രത്യങ്ഗമാലിംഗിത:

ശൃങ്ഗാര: സഖി മൂര്‍തിമാനിവ മധൌ മുഗ്ധോ ഹരി: ക്രീഡതി || 11 ||

അദ്യോത്സങ്ഗ-വസദ്-ഭുജങ്ഗ-കവല-ക്ലേശാദി-വേശാചലം (നിത്യോത്സങ്ഗ)

പ്രാലേയ-പ്ലവനേച്ഛയാനുസരതി ശ്രീഖണ്ഡ-ശൈലാനില: |

കിം ച സ്നിഗ്ധ-രസാല-മൌലി-മുകുളാന്യാലോക്യ ഹര്‍ഷോദയാ-

ദുന്മീലന്തി കുഹു: കുഹുരിതി കളോത്തളാ: പികാനാം ഗിര: || 12 ||

രസോല്ലാസ-ഭരേണ വിഭ്രമ-ഭൃതാമാഭീര-വാമ-ഭ്രുവാ-

മഭ്യര്‍ണം പരിരമ്യ-നിര്‍ഭരമുര: പ്രേമാന്ധയാ രാധയാ |

സാധു ത്വദ്വദനം സുധാമയമിതി വ്യാഹൃത്യ ഗീത-സ്തുതി-

വ്യാജാദുദ്-ഭട-ചുംബിത-സ്മിത-മനോഹാരീ ഹരി: പാതു വ: || 13 ||

|| ഇതി ശ്രീജയദേവകൃതൌ ഗീതഗോവിന്ദേ

സാമോദരദാമോദരോ നാമ പ്രഥമ: സര്‍ഗ്ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 2

|| അക്ലേശകേശവ: ||

വിഹരതി വനേ രാധാ സാധാരണ-പ്രണയേ ഹരൌ

വിഗളിത-നിജോത്കര്‍ഷാദീര്‍ഷ്യാവശേന ഗതാന്യത: |

ക്വചിദപി ലതാ-കുഞ്ജേ ഗുഞ്ജന്മധു-വ്രത-മണ്ഡലീ-

മുഖര-ശിഖരേ ലീനാ ദീനാപ്യുവാച രഹ: സഖീം || 14 ||

2.1 സഞ്ചരദധരസുധാമധുര (അഷ്ടപദി 5)

|| ഗീതം 5 ||

ഗുര്‍ജരിരാഗ യതിതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

തോടി/ഝംപ (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

സഞ്ചരദധര-സുധാ-മധുര-ധ്വനി-മുഖരിത-മോഹന-വംശം |

ചലിതദൃഗഞ്ചല-ചഞ്ചല-മൌലി-കപോല-വിലോലവതംസം ||

രാസേ ഹരിമിഹ വിഹിത-വിലാസം

സ്മരതി മനോ മമ കൃത-പരിഹാസം || 5.1 || (ധ്രു)

ചന്ദ്രക-ചാരു-മയൂര-ശിഖണ്ഡക-മണ്ഡല-വലയിത-കേശം |

പ്രചുര-പുരന്ദര-ധനുരനുരഞ്ജിത-മേദുരമുദിര-സുവേശം || 5.2 ||

ഗോപ-കദംബ-നിതംബവതീ-മുഖ-ചുംബന-ലംഭിത-ലോഭം

ബന്ധു-ജീവ-മധുരാധര-പല്ലവമുല്ലസിത-സ്മിതശോഭം || 3 ||

വിപുല-പുളക-ഭുജ-പല്ലവ-വലയിത-വല്ലവ-യുവതി-സഹസ്രം

കര-ചരണോരസി മണിഗണ-ഭൂഷണ-കിരണ-വിഭിന്നതമിശ്രം || 5.4 ||

ജലദ-പടല-വലദിന്ദു-വിനിന്ദക-ചന്ദന-തിലക-ലലാടം

പീന-ഘന-സ്തന-മണ്ഡല-മര്‍ദന-നിര്‍ദയ-ഹൃദയ-കവാടം || 5.5 || (പീന-പയോധര-പരിസര)

മണിമയ-മകര-മനോഹര കുണ്ഡല-മണ്ഡിത-ഗണ്ഡമുദാരം

പീത-വസനമനുഗത-മുനി-മനുജ-സുരാസുര-വര-പരിവാരം || 5.6 ||

വിശദ-കദംബ-തലേ മിളിതം കലി-കലുഷ-ഭയം ശമയന്തം

മാമപി കിമപി തരങ്ഗദനങ്ഗ-ദൃശാ മനസാ രമയന്തം || 5.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമതിസുന്ദര-മോഹന-മധു-രിപു-രൂപം

ഹരി-ചരണ-സ്മരണം പ്രതി സംപ്രതി പുണ്യവതാമനുരൂപം || 5.8 ||

ഗണയതി ഗുണഗ്രാമം ഭാമം ഭ്രമാദപി നേഹതേ

വഹതി ച പരിതോഷം ദോഷം വിമുഞ്ചതി ദൂരത: |

യുവതിഷു വലസ്തൃഷ്‌ണേ കൃഷ്ണേ വിഹാരിണി മാം വിനാ

പുനരപി മനോ വാമം കാമം കരോതി കരോമി കിം || 15 ||

2.2 നിഭൃതനികുഞ്ജ (അഷ്ടപദി 6)

|| ഗീതം 6 ||

മാളവഗൌഡ രാഗേണ എകതാളീതാളേന ഗീയതേ

കാംബോജി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

ഗുഞ്ജക്രിയ/ഏകം (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

ദ്വിജാവന്തി/ഏകം (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

നിഭൃത-നികുഞ്ജ-ഗൃഹം ഗതയാ നിശി രഹസി നിലീയ വസന്തം |

ചകിത-വിലോകിത-സകല-ദിശാ രതി-രഭസ-രസേന ഹസന്തം || (ഭരേണ)

സഖി ഹേ കേശി-മഥനമുദാരം രമയ മയാ സഹ

മദന-മനോരഥ ഭാവിതയാ സവികാരം || 6.1 || (ധ്രു)

പ്രഥമ-സമാഗമ-ലജ്ജിതയാ പടു-ചാടു-ശതൈരനുകൂലം |

മൃദു-മധുര-സ്മിത-ഭാഷിതയാ ശിഥിലീകൃത-ജഘന-ദുകൂലം || 6.2 ||

കിസലയ-ശയന-നിവേശിതയാ ചിരമുരസി മമൈവ ശയാനം |

കൃത-പരിരംഭണ-ചുംബനയാ പരിരഭ്യ കൃതാധരപാനം || 6.3 ||

അലസ-നിമീലിത-ലോചനയാ പുളകാവലി-ലളിത-കപോലം |

ശ്രമജല സകല-കളേബരയാ വര-മദന-മദാദതി-ലോലം || 6.4 ||

കോകില-കള-രവ-കൂജിതയാ ജിത-മനസിജ-തന്ത്ര-വിചാരം |

ശ്ലഥ-കുസുമാകുല-കുന്തളയാ നഖ-ലിഖിത-ഘന-സ്തന-ഭാരം || 6.5 ||

ചരണ-രണിത-മണി-നൂപുരയാ പരിപൂരിത-സുരത-വിതാനം|

മുഖര-വിശൃങ്ഖല-മേഖലയാ സകച-ഗ്രഹ-ചുംബനദാനം || 6.6 ||

രതി-സുഖ-സമയ-രസാലസയാ ദര-മുകുളിത-നയന-സരോജം |

നി:സഹ നിപതിത-തനുലതയാ മധു-സൂദനമുദിത-മനോജം || 6.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമിദമതിശയ മധു-രിപു-നിധു-വന-ശീലം |

സുഖമുത്കണ്ഠിത-ഗോപ-വധൂ-കഥിതം വിതനോതു സലീലം || 6.8 ||

ഹസ്ത-സ്-ത്രസ്ത-വിലാസ-വംശമനൃജു-ഭ്രൂ-വല്ലിമദ്-വല്ലവീ-

വൃന്ദോത്സാരി-ദൃഗന്ത-വീക്ഷിതമതി സ്വേദാര്‍ദ്ര-ഗണ്ഡസ്ഥലം |

മാമുദ്വീക്ഷ്യ വിലജ്ജിതം സ്മിത-സുധാമുഗ്ധാനനം കാനനേ

ഗോവിന്ദം വ്രജ-സുന്ദരീ-ഗണ-വൃതം പശ്യാമി ഹൃഷ്യാമി ച  || 16 ||

ദുരാലോക: സ്തോക-സ്തബക നവകാശോക-ലതികാ-

വികാസ: കാസാരോപവന-പവനോ∫പി വ്യഥയതി |

അപി ഭ്രാമ്യദ്ഭൃംങ്ഗീ രണിത-രമണീയാ ന മുകുള-

പ്രസൂതിശ്-ചൂതാനാം സഖി ശിഖരിണീയം സുഖയതി || 17 ||

സാകൂത-സ്മിതം അകുലാകുല-ഗളദ്ധംമില്ലമുല്ലാസിത-

ഭ്രൂ-വല്ലീകമളീക-ദര്‍ശിത-ഭുജാമൂലോര്‍ധ്വ-ഹസ്ത-സ്തനം | (ദൃഷ്ട)

ഗോപീനാം നിഭൃതം നിരീക്ഷ്യ ഗമിതാകാംക്ഷശ്-ചിരം ചിന്തയ-

ന്നന്തര്‍മുഗ്ധ-മനോഹരം ഹരതു വ: ക്ലേശം നവ: കേശവ: || 18 ||

|| ഇതി ശ്രീഗീതഗോവിന്ദേ

അക്ലേശകേശവോ നാമ ദ്വിതീയ: സര്‍ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 3

|| മുഗ്ധമധുസൂദന: ||

കംസാരിരപി സംസാര-വാസനാ-ബന്ധ-ശൃംങ്ഖലാം |

രാധാ-മാധായ ഹൃദയേ തത്യാജ വ്രജ-സുന്ദരീ: || 19 ||

ഇത-സ്-തത-സ്-താമനുസൃത്യ-രാധികാ-

മനങ്ഗ-ബാണ-വ്രണ-ഖിന്ന-മാനസ: |

കൃതാനുതാപ: സ കളിന്ദ-നന്ദിനീ-

തടാന്ത-കുഞ്ജേ വിഷസാദ മാധവ: || 20 || (നിഷസാദ)

3.1 മാമിയം ചലിത (അഷ്ടപദി 7)

|| ഗീതം 7 ||

ഗുര്‍ജരിരാഗേണ യതി താളേന ച ഗീയതേ

ഭൂപാളം/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

ഗുര്‍ജരി/രൂപകം (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

മാമിയം ചലിതാ വിലോക്യ വൃതം വധൂ-നിചയേന |

സാപരാധതയാ മയാപി ന വാരിതാതിഭയേന || (നിവാരിതാതി)

ഹരി ഹരി ഹതാദരതയാ സാ ഗതാ കുപിതേവ || 7.1 || (ധ്രു)

കിം കരിഷ്യതി കിം വദിഷ്യതി സാ ചിരം വിരഹേണ |

കിം ധനേന ജനേന കിം മമ ജീവിതേന ഗൃഹേണ || 7.2 ||

ചിന്തയാമി തദാനനം കുടില ഭ്രു-കോപ-ഭരേണ |

ശോണ-പദ്മമിവോപരി ഭ്രമതാകുലം ഭ്രമരേണ || 3 ||

താമഹം ഹൃദി സങ്ഗതാമനിശം ഭൃശം രമയാമി |

കിം വനേ∫നുസരാമി താമിഹ കിം വൃഥാ വിലപാമി || 7.4 ||

തന്വി! ഖിന്നമസൂയയാ ഹൃദയം തവാകലയാമി |

തന്ന വേദ്മി കുതോ ഗതാസി ന തേന തേ∫നുനയാമി || 7.5 ||

ദൃശ്യസേ പുരതോ ഗതാഗതമേവ മേ വിദധാസി |

കിം പുരേവ സസംഭ്രമം പരിരംഭണം ന ദദാസി || 7.6 ||

ക്ഷമ്യതാമപരം കദാപി തവേദൃശം ന കരോമി |

ദേഹി സുന്ദരി ദര്‍ശനം മമ മന്മഥേന ദുനോമി || 7.7 || (രമണം)

വര്‍ണിതം ജയദേവകേന ഹരേരിദം പ്രവണേന |

കിന്ദുബില്വ-സമുദ്ര-സംഭവ-രോഹിണീ-രമണേന  || 7.8 ||

ഹൃദി ബിസലതാ-ഹാരോ നായം ഭുജങ്ഗമ-നായക:

കുവലയ-ശ്രേണീ-കണ്ഠേ ന സാ ഗരള-ദ്യുതി: |

മലയജ-രജോ നേദം ഭസ്മ-പ്രിയാ-രഹിതേ മയി

പ്രഹര ന ഹര-ഭ്രാന്ത്യാ∫നങ്ഗ ക്രുധാ കിമു ധാവസി || 21 ||

പാണൌ മാ കുരു ചൂത-സായകമമും മാ ചാപമാരോപയ

ക്രീഡാ-നിര്‍ജിത-വിശ്വ! മൂര്‍ഛിത-ജനാഘാതേന കിം പൌരുഷം? |

തസ്യാ ഏവ മൃഗീദൃശോ മനസിജ! പ്രേങ്-ഖത്-കടാക്ഷാശുഗ-

ശ്രേണീ-ജര്‍ജരിതം മനാഗപി മനോ നാദ്യാപി സംധുക്ഷതേ || 22 ||

ഭ്രൂചാപേ നിഹിത: കടാക്ഷ-വിശിഖോ നിര്‍മാതു മര്‍മ-വ്യഥാം

ശ്യാമാത്മാ കുടില: കരോതു കബരീ-ഭാരോ∫പി മാരോദ്യമം |

മോഹം താവദയം ച തന്വി! തനുതാം ബിംബാദരോ രാഗവാന്‍

സദ്‌വൃത്ത: സ്തന-മണ്ഡല-സ്തവ കഥം പ്രാണൈര്‍മമ ക്രീഡതി || 23 ||

താനി സ്പര്‍ശസുഖാനി തേ ച തരളാ: ദൃശോര്‍വിഭ്രമാ-

സ്തദ്‌വക്ത്രാംബുജസൌരഭം സ ച സുധാസ്യന്ദീ ഗിരാം വക്രിമാ |

സാ ബിംബാധരമാധുരീതി വിഷയാസങ്ഗേ∫പി ചേന്മാനസം

തസ്യാ ലഗ്നസമാധി ഹന്ത വിരഹവ്യാധി: കഥം വര്‍ധതേ || 24 ||

തിര്യക്കണ്ഠ-വിലോല-മൌലി-തരളോത്തംസസ്യ വംശോച്ചര-

ദ്ദീപ്തിസ്ഥാനകൃതാവധാന ലലനാലക്ഷൈര്‍ ന സംലക്ഷിതാ: (ഗ്ഗീതി)

സംമുഗ്ധേ മധുസൂദനസ്യ മധുരേ രാധാ-മുഖേന്ദൌ സുധാ- (സംമുഗ്ധം)

സാരേ കന്ദളിതാശ്ചിരം ദധതു വ: ക്ഷേമം കടാക്ഷോര്‍മ്മയ: || 25 ||

ഭ്രൂ-പല്ലവം ധനുരപാങ്ഗ-തരങ്ഗിതാനി (വ:/വൌ)

ബാണാ: ഗുണ: ശ്രാവണപാളിരിതി സ്മരേണ |

തസ്യാമനങ്ഗ-ജയ-ജങ്ഗമ-ദേവതായാം

അസ്ത്രാണി നിര്‍ജിത-ജഗന്തി കിം അര്‍പിതാനി || 26  ||

|| ഇതി ശ്രീഗീതഗോവിന്ദേ

മുഗ്ദ്ധമധുസൂദനോ നാമ തൃതീയ: സര്‍ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 4

|| സ്നിഗ്ദ്ധമധുസൂദന ||

യമുനാതീര-വാനീര-നികുഞ്ജേ മന്ദമാസ്ഥിതം |

പ്രാഹ പ്രേമ-ഭരോദ്-ഭ്രാന്തം മാധവം രാധികാ-സഖീ || 27 ||

4.1 നിന്ദതി ചന്ദന (അഷ്ടപദി 8)

|| ഗീതം 8 ||

കര്‍ണാടരാഗൈകതാളീതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

കാനഡ/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

സുരുട്ടി/ആദി (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

നിന്ദതി ചന്ദനമിന്ദു-കിരണമനു-വിന്ദതി ഖേദമധീരം |

വ്യാള-നിലയ-മിളനേന ഗരളമിവ കലയതി മലയസമീരം ||

സാ വിരഹേ തവ ദീനാ

മാധവ മനസിജ-വിശിഖ-ഭയാദിവ ഭാവനയാ ത്വയി ലീനാ || 8.1 || (ധ്രു)

അവിരത-നിപതിത-മദന-ശരാദിവ ഭവ-ദവനായ വിശാലം | (അവിരള)

സ്വഹൃദയ-മര്‍മണി വര്‍മ കരോതി സജല-നളിനീദള-ജാലം || 8.2 ||

കുസുമ-വിശിഖ-ശര-തല്പമനല്പ-വിലാസകലാ-കമനീയം |

വ്രതമിവ തവ പരിരംഭ-സുഖായ കരോതി കുസുമ-ശയനീയം || 8.3 ||

വഹതി ച ചലിത-വിലോചന-ജല-ഭരമാനന-കമലമുദാരം |(ഗളിത/വിഗളിത)

വിധുമിവ വികട-വിധുന്തുദ-ദന്ത-ദളന-ഗളിതാമൃത-ധാരം || 8.4 ||

വിലിഖതി രഹസി കുരങ്ഗ-മദേന ഭവന്തമസമ-ശര-ഭൂതം |

പ്രണമതി മകരമധോ വിനിധായ കരേ ച ശരം നവചൂതം || 8.5 || (മധ്യേ)

പ്രതിപദമിദമപി നിഗദതി മാധവ തവ ചരണേ പതിതാഹം |

ത്വയി വിമുഖേ മയി സപദി സുധാ-നിധിരപി തനുതേ തനുദാഹം || 8.6 ||

ധ്യാന-ലയേന പുര: പരികല്‍പ്യ ഭവന്തമതീവ ദുരാപം |

വിലപതി ഹസതി വിഷീദതി രോദിതി ചഞ്ചതി മുഞ്ചതി താപം || 8.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമിദമധികം യദി മനസാ നടനീയം |

ഹരി-വിരഹാകുല-വല്ലവ-യുവതി-സഖീ-വചനം പഠനീയം || 8.8 ||

ആവാസോ വിപിനായതേ പ്രിയ-സഖീമാലാപി ജാലായതേ

താപോ∫പി ശ്വസിതേന ദാവ-ദഹന-ജ്വാലാ-കലാപായതേ |

സാപി ത്വദ്വിരഹേണ ഹന്ത ഹരിണീ-രൂപായതേ ഹാ കഥം

കന്ദര്‍പോ∫പി യമായതേ വിരചയന്‍ ശാര്‍ദൂല-വിക്രീഡിതം || 28 ||

4.2 സ്തനവിനിഹിതം(അഷ്ടപദി 9)

|| ഗീതം  9 ||

ദേശാഖരാഗൈകതാളീതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

ദേശാക്ഷി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

തോടി/ആദി (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

സ്തന-വിനിഹിതമപി ഹാരമുദാരം |

സാ മനുതേ കൃശ-തനുരിവ-ഭാരം || (തനുരതി)

രാധികാ തവ വിരഹേ കേശവ || 9.1 || (ധ്രു)

സരസ-മസൃണമപി മലയജ-പങ്ഗം |

പശ്യതി വിഷമിവ വപുഷി സശങ്ഗം || 9.2 ||

ശ്വസിത-പവനമനുപമ-പരിണാഹം |

മദന-ദഹനമിവ വഹതി സദാഹം || 9.3 ||

ദിശി ദിശി കിരതി സജല-കണ-ജാലം |

നയന-നളിനമിവ വിഗളിത-നാളം || 9.4 ||

നയന-വിഷയമപി കിസലയ-തല്പം |

കലയതി വിഹിത-ഹുതാശ-വികല്പം || 9.5 ||

ത്യജതി ന പാണി-തലേന കപോലം |

ബാല-ശശിനമിവ സായമലോലം|| 9.6 ||

ഹരിരിതി ഹരിരിതി ജപതി സകാമം |

വിരഹ-വിഹിത-മരണേവ നികാമം || 9.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമിതി ഗീതം |

സുഖയതു കേശവ-പദമുപനീതം || 9.8 ||

സാ രോമാഞ്ചതി സീത്-കരോതി വിലപത്യുത്-കമ്പതേ താമ്യതി

ധ്യായത്യുദ്-ഭ്രമതി പ്രമീളതി പതത്യുദ്യാതി മൂര്‍ച്ഛത്യപി |

ഏതാവത്യ-തനുജ്വരേ വരതനുര്‍-ജീവേന്ന കിം തേ രസാ-

ത്സ്വര്‍-വൈദ്യ-പ്രതിമ! പ്രസീദസി യദി ത്യക്തോ∫ന്യഥാ ഹസ്തക: (ന അന്തക:) || 29 ||

സ്മരാതുരാം ദൈവത-വൈദ്യ-ഹൃദ്യ

ത്വദങ്ഗ-സങ്ഗാമൃത-മാത്ര-സാധ്യാം |

വിമുക്ത-ബാധാം കുരുഷേ ന രാധാ-   (നിവൃത്തബാധാം)

മുപേന്ദ്ര! വജ്രാദപി ദാരുണോ∫സി || 30 ||

കന്ദര്‍പ-ജ്വര-സംജ്വര-സ്-തുര-തനോരാശ്ചര്യമസ്യാശ്ചിരം

ചേതശ്ചന്ദന-ചന്ദ്രമ: കമലിനീ-ചിന്താസു സന്താമ്യതി |

കിന്തു ക്ലാന്തി-വശേന ശീതള-തനും ത്വാമേകമേവ പ്രിയം

ധ്യായന്തീ രഹസി സ്ഥിതാ കഥമപി ക്ഷീണാ ക്ഷണം പ്രാണിതി || 31 ||

ക്ഷണമപി വിരഹ: പുരാ ന സേഹേ

നയന-നിമീലന-ഖിന്നയാ യയാ തേ |

ശ്വസിതി കഥമസൌ രസാല-ശാഖാം

ചിര-വിരഹേണ വിലോക്യ പുഷ്പിതാഗ്രാം || 32 ||

വൃഷ്ടി-വ്യാകുല-ഗോകുലാവന രസാദുദ്ധൃത്യ ഗോവര്‍ദ്ധനം

ബിഭ്രദ്-വല്ലവ-വല്ലഭാഭിരധികാനന്ദാച്ചിരം ചുംബിത: |

ദര്‍പേണൈവ തദര്‍പിതാ-ധര-തടീ-സിന്ദൂര-മുദ്രാങ്ഗിതോ

ബാഹുര്‍-ഗോപ-തനോ-സ്-തനോതു ഭവതാം ശ്രേയാംസി കംസദ്വിഷ: || 33 ||

|| ഇതി ശ്രീഗീതഗോവിന്ദേ

സ്നിഗ്ധമാധവോ നാമ ചതുര്‍ത്ഥ: സര്‍ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 5

|| സാകാംക്ഷപുണ്ഡരീകാക്ഷ: ||

അഹമിഹ നിവസാമി യാഹി രാധാം (അഹമിദ)

അനുനയ മദ്വചനേന ചാനയേഥാ: |

ഇതി മധുരി-പുണാ സഖീ നിയുക്താ

സ്വയമിദമേത്യ പുനര്‍-ജഗാദ രാധാം || 34 ||

5.1 വഹതി മലയ (അഷ്ടപദി 10)

|| ഗീതം 10 ||

ദേശവരാഡിരാഗേണ രൂപകതാളേനഗീയതേ

ആനന്ദഭൈരവി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

വരാളി/രൂപകം (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

വഹതി മലയ-സമീരേ മദനമുപനിധായ |

സ്ഫുടതി കുസുമ-നികരേ വിരഹി-ഹൃദയ-ദളനായ ||

തവ വിരഹേ വനമാലീ സഖി! സീദതി || 10.1 || (ധ്രു)

ദഹതി ശിശിര-മയൂഖേ മരണമനുകരോതി |

പതതി മദന-വിശിഖേ വിലപതി വികലതരോ∫തി || 10.2 ||

ധ്വനതി മധുപസമൂഹേ ശ്രവണമപി ദധാതി |

മനസി കലിത-വിരഹേ നിശി നിശി രുജമുപയതി || 10.3 ||

വസതി വിപിന-വിതാനേ ത്യജതി ലളിത-ധാമ |

ലുഠതി ധരണി-ശയനേ ബഹു വിലപതി തവ നാമ || 10.4 ||

ഭണതി കവി ജയദേവേ വിരഹിവിലസിതേന |

മനസി രഭസ-വിഭവേ ഹരിരുദയതു സുകൃതേന || 10.5 ||

പൂര്‍വം യത്ര സമം ത്വയാ രതിപതേരാസാദിതാ: സിദ്ധയസ്-

തസ്മിന്നേവ നികുഞ്ജ-മന്മഥ-മഹാതീര്‍ഥേ പുനര്‍മാധവ: |

ധ്യായം-സ്ത്വാമനിശം ജപന്നപി തവൈവാലാപ-മന്ത്രാവലീം

ഭൂയസ്-ത്വത്-കുച-കുംഭ-നിര്‍ഭര-പരീരംഭാമൃതം വാഞ്ഛതി || 35 ||

5.2 രതിസുഖസാരേ (അഷ്ടപദി 11)

|| ഗീതം 11 ||

ഗുര്‍ജരീരാഗേണ ഏകാതാളീതാളേന ഗീയതേ

കേദാരഗൌഡ/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

ഗൌഡ/രൂപകം (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

രതി-സുഖ-സാരേ ഗതമഭിസാരേ മദന-മനോഹര-വേശം |

ന കുരു നിതംബിനി! ഗമന-വിളംബനമനുസര തം ഹൃദയേശം ||

ധീരസമീരേ യമുനാതീരേ വസതി വനേ വനമാലീ (ധ്രുവ)

ഗോപീ-പീന-പയോധര-മര്‍ദന-ചഞ്ചല-കര-യുഗശാലീ || 11.1 ||

നാമ-സമേതം കൃത-സങ്കേതം  വാദയതേ മൃദു-വേണും |

ബഹുമനുതേ∫തനു തേ തനു-സംഗത-പവന-ചലിതമപി രേണും || 11.2 ||

പതതി പതത്രേ വിചലതി പത്രേ ശങ്ഗിത-ഭവദുപയാനം |

രചയതി ശയനം സചകിത-നയനം പശ്യതി തവ പന്ഥാനം || 11.3 ||

മുഖരമധീരം ത്യജ മഞ്ജീരം രിപുമിവ കേളിഷു-ലോലം | (കേളിസുലോലം)

ചല സഖി! കുഞ്ജം സ-തിമിര-പുഞ്ജം ശീലയ നീല-നിചോളം || 11.4 ||

ഉരസി മുരാരേരുപഹിത-ഹാരേ ഘന ഇവ തരള-വലാകേ |

തഡിദിവ പീതേ! രതി-വിപരീതേ രാജസി സുകൃത-വിപാകേ || 11.5 ||

വിഗളിത-വസനം പരിഹൃത-രസനം ഘടയ ജഘനമപിധാനം |

കിസലയ-ശയനേ പങ്കജ-നയനേ! നിധിമിവ ഹര്‍ഷ-നിധാനം || 11.6 || (നിദാനം)

ഹരിരഭിമാനീ രജനിരിദാനീമിയമപി യാതി വിരാമം |

കുരു മമ വചനം സത്വര-രചനം പൂരയ മധു-രിപു-കാമം || 11.7 ||

ശ്രീജയദേവേ കൃത-ഹരി-സേവേ ഭണതി പരമ-രമണീയം |

പ്രമുദിത-ഹൃദയം ഹരിമതി-സദയം നമത സുകൃത-കമനീയം || 11.8 ||

വികിരതി മുഹു: കൃശവാസാ-നാശ: പുരോ മുഹുരീക്ഷതേ (ശ്വാസാ)

പ്രവിശതി മുഹു: കുഞ്ജം ഗുഞ്ജന്‍-മുഹുര്‍-ബഹു-താമ്യതി |

രചയതി മുഹു: ശയ്യാം പര്യാകുലം മുഹുരീക്ഷതേ

മദന-കദന-ക്ലാന്ത: കാന്തേ! പ്രിയസ്തവ വര്‍തതേ || 36 ||

ത്വദ്വാമ്യേന സമം സമഗ്രമധുനാ തിഗ്മാംശുരസ്തം ഗതോ

ഗോവിന്ദസ്യ മനോരഥേന ച സമം പ്രാപ്തം തമ: സാന്ദ്രതാം |

കോകാനാം കരുണ-സ്വനേന സദൃശി ദീര്‍ഘാ മദഭ്യര്‍ഥനാ

തന്‍മുഗ്ധേ! വിഫലം വിളംബനമസൌ രമ്യോ∫ഭിസാര-ക്ഷണ: || 37 ||

ആശ്ലേഷാദനു ചുംബനാദനു നഖോല്ലേഖാദനു സ്വാന്തജ-

പ്രോദ്-ബോധാദനു-സംഭ്രമാദനു-രതാരംഭാദനു പ്രീതയോ: |

അന്യാര്‍ഥം ഗതയോര്‍-ഭ്രമാന്‍-മിളിതയോ: സംഭാഷണൈര്‍-ജാനതോര്‍-

ദമ്പത്യോരിഹ കോ ന കോ ന തമസി വ്രീഡാ-വിമിശ്രോ രസ: || 38 ||

സഭയചകിതം വിന്യസ്യന്തീം ദൃശം തിമിരേ പഥി

പ്രതിതരു മുഹു: സ്ഥിത്വാ മന്ദം പദാനി വിതന്വതീം |

കഥമപി രഹ: പ്രാപ്താമങ്ഗൈരനങ്ഗ-തരാങ്ഗിഭി:

സുമുഖി സുഭഗ: പശ്യന്‍സ ത്വാമുപൈതു കൃതാര്‍ഥതാം || 39 ||

രാധാ-മുഗ്ധ-മുഖാരവിന്ദ-മധുപസ്ത്രൈലോക്യമൌലിസ്ഥലീ

നേപഥ്യോചിത-നീല-രത്നമവനീ-ഭാരാവതാരാന്തക: |

സ്വച്ഛന്ദം വ്രജ-സുന്ദരീ-ജന-മനസ്തോഷ പ്രദോഷോദയ

കംസ-ധ്വംസന-ധൂമകേതുരവതു ത്വാം ദേവകീനന്ദന: || 40 ||

|| ഇതി ശ്രീഗീതഗോവിന്ദേ∫ഭിസാരികവര്‍ണനേ

സാകാംക്ഷപുണ്ഡരീകാക്ഷോ നാമ പഞ്ചമ: സര്‍ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 6

 || ധൃഷ്ടവൈകുണ്ഠ/സോത്കുണ്ഠവൈകുണ്ഠ: ||

അഥ താം ഗന്തുമശക്താം ചിരമനുരക്താം ലതാഗൃഹേ ദൃഷ്‌ട്വാ |

തച്ചരിതം ഗോവിന്ദേ മനസിജ-മന്ദേ സഖീ പ്രാഹ || 41 ||

6.1 പശ്യതി ദിശി ദിശി (അഷ്ടപദി 12 )

|| ഗീതം 12 ||

ഗുണകരീ(ഗോണ്ഡകരീ)രാഗേണ രൂപകതാളേന ഗീയതേ

ശങ്കരാഭരണം/ചാപ് (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

പശ്യതി ദിശി ദിശി രഹസി ഭവന്തം |

തദധര-മധുര-മധൂനി പിബന്തം ||

നാഥ! ഹരേ! സീദതി രാധാ∫∫വാസഗൃഹേ || 12.1 || (ധ്രു)

ത്വദഭിസരണ-രഭസേന വലന്തീ |

പതതി പദാനി കിയന്തി ചലന്തീ || 12.2 ||

വിഹിത-വിശദ-വിസ-കിസലയ-വലയാ |

ജീവതി പരമിഹ തവ രതി-കലയാ || 12.3 ||

മുഹുരവലോകിത-മണ്ഡന-ലീലാ |

മധുരിപുരഹമിതി ഭാവനശീലാ || 12.4 ||

ത്വരിതമുപൈതി ന കഥമഭിസാരം |

ഹരിരിതി വദതി സഖീമനുവാരം || 12.5 ||

ശ്ലിഷ്യതി ചുംബതി ജലധര=കല്പം |

ഹരിരുപഗത ഇതി തിമിരമനല്പം || 12.6 ||

ഭവതി വിലംബിനി വിഗളിത-ലജ്ജാ |

വിലപതി രോദിതി വാസക-സജ്ജാ || 12.7 ||

ശ്രീജയദേവ-കവേരിദമുദിതം |

രസികജനം തനുതാമതി-മുദിതം || 12.8 ||

വിപുല-പുളക-പാളി: സ്ഫീത-സീത്കാരമന്തര്‍-

ജനിത-ജഡിമ-കാകു-വ്യാകുലം വ്യാഹരന്തി |

തവ കിതവ വിധായാമന്ദ-കന്ദര്‍പ-ചിന്താം (വിധത്തേ∫മന്ദ)

രസ-ജലനിധി-നിമഗ്നാ ധ്യാനലഗ്നാ മൃഗാക്ഷി || 42 ||  (ജലധി)

അങ്ഗേഷ്വാഭരണം കരോതി ബഹുശ: പത്രേ∫പി സഞ്ചാരിണി

പ്രാപ്തം ത്വാം പരിശങ്കതേ വിതനുതേ ശയ്യാം ചിരം ധ്യായതി |

ഇത്യാകല്പ-വികല്പ-തല്പ-രചനാ-സങ്കല്‍പ-ലീലാശത-

വ്യാസക്താപി വിനാ ത്വയാ വരതനുര്‍നൈഷാ നിശാം നേഷ്യതി || 43 ||

കിം വിശ്രാമ്യസി കൃഷ്ണ-ഭോഗി-ഭവനേ ഭാണ്ഡീര-ഭൂമീരുഹേ (ഭൂമീരുഹി)

ഭ്രാതര്യാഹി ന ദൃഷ്ടി-ഗോചരാഭിത: സാനന്ദാനന്ദാസ്പദം (ഗോചരമിത:)

രാധായാ വചനം തദധ്വഗമുഖാന്നന്ദാന്തികേ ഗോപതോ (രാധായാം)

ഗോവിന്ദസ്യ ജയതി സായമതിഥിപ്രാശസ്ത്യഗര്‍ഭാ ഗിര: ? || 44 || (ജയന്തി)

|| ഇതി ഗീതാഗോവിന്ദേ വാസകസജ്ജാവര്‍ണനേ

കുണ്ഠ(ധൃഷ്ട)വൈകുണ്ഠോ നാമ ഷഷ്ഠ: സര്‍ഗ: ||

************

സര്‍ഗ: 7

|| നാഗരനാരായണ: ||

അത്രാന്തരേ ച കുലടാ-കുല-വര്‍ത്മ-പാത (ഘാത-)

സഞ്ജാത-പാതക ഇവ സ്ഫുട-ലാഞ്ഛന-ശ്രീ: |

വൃന്ദാവനാന്തരമദീപയദംശു-ജാലൈര്‍- (മഭൂഷയ)

ദിക്സുന്ദരീ-വദന-ചന്ദന-ബിന്ദുരിന്ദു: || 45 ||

പ്രസരതി ശശധര-ബിംബേ വിഹതി-വിളംബേ ച മാധവേ വിധുരാ |

വിരചിത-- സാ പരിതാപം ചകാരോച്ചൈ: || 46 ||

7.1 കഥിതസമയ (അഷ്ടപദി 13)

|| ഗീതം 13 ||

മാളവരാഗ-യതിതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

ആഹിരി/ഝംപ (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

കഥിതസമയേ∫പി ഹരിരഹഹ ന യയൌ വനം |

മമ വിഫലമിദമമലരൂപമപി യൌവനം ||

യാമി ഹേ! കമിഹ ശരണം സഖീജന-വചന-വഞ്ചിതാ || 13.1 || (ധ്രു)

യദനുഗമാനായ നിശി ഗഹനമപി ശീലിതം |

തേന മമ ഹൃദയമിദമസമ-ശര-കീലിതം || 13.2 ||

മമ മരണമേവ വരമതി-വിതഥ-കേതനാ |

കിമിഹ വിഷഹാമിഹ വിരഹാനല-ചേതനാ || 13.3 ||

മാമഹഹ വിധുരയതി മധുര-മധു-യാമിനി |

കാപി ഹരിമനുഭവതി കൃത-സുകൃത-കാമിനീ || 13.4 ||

അഹഹ കലയാമി വലയാദി-മണി-ഭൂഷണം |

ഹരി-വിരഹ-ദഹന-വഹനേന ബഹു-ദൂഷണം || 13.5 ||

കുസുമ-സുകുമാര-തനുമതനു-ശര ലീലയാ |

സ്രഗപി ഹൃദി ഹന്തി മാമതിവിഷമ-ശീലയാ || 13.6 ||

അഹമിഹ നിവസാമി ന ഗണിത-വനവേതസാ (നവിഗണിത)

സ്മരതി മധുസൂദനോ മാമപി ന ചേതസാ || 13.7 ||

ഹരി-ചരണ-ശരണ-ജയദേവ-കവി-ഭാരതി |

വസതു ഹൃദി യുവതിരിവ കോമള-കലാവതീ || 13.8 ||

തത്കിം ? കാമപി കാമിനീമഭിസൃത: കിം വാ കലാ-കേളിഭിര്‍-

ബദ്ധോ ബന്ധുഭിരന്ധകാരിണി വനാഭ്യര്‍ണേ കിമു ഭ്രാമ്യതി | (വനോപാന്തേ)

കാന്ത: ക്ലാന്തമനാ മനാഗപി പഥി പ്രസ്ഥാതുമേവാക്ഷമ:

സങ്കേതീകൃത-മഞ്ജു-വഞ്ജുള-ലതാ-കുഞ്ജേ∫പി യന്നാഗത: || 47 ||

അഥാഗതാം മാധവമന്തരേണ

സഖീമിയം വീക്ഷ്യ വിഷാദമൂകാം |

വിശങ്കമാനാ രമിതം കയാപി

ജനാര്‍ദനം ദൃഷ്ടവദേതദാഹ || 48 ||

7.2 സ്മരസമരോചിത (അഷ്ടപദി 14)

|| ഗീതം 14 ||

വസന്തരാഗയതിതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

സാരംഗം/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

നീലാംബരി/ആദി (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

കേദാരബന്ധു/അട (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

സ്മര-സമരോചിത-വിരചിത-വേശാ |

ഗളിത-കുസുമ-ദര വിലുളിത-കേശാ || (ദളിത)

കാപി മധു-രിപുണാ വിലസതി യുവതിരധിക-ഗുണാ || 14.1 || (ധ്രു)

ഹരി-പരിരംഭണ-വലിത-വികാരാ |

കുച-കലശോപരി തരളിത-ഹാരാ || 14.2 ||

വിചലദല-കലളിതാനന-ചന്ദ്രാ |

തദധര-പാന രഭസ-കൃത-തന്ദ്രാ || 14.3 ||

ചഞ്ചല-കുണ്ഡല-ദളിത-കപോലാ

മുഖരിത-രസന-ജഘന-ഗതി-ലോലാ || 14.4 ||

ദയിത-വിലോകിത-ലജ്ജിത-ഹസിതാ |

ബഹുവിധ-കൂജിത-രതി-രസ-രസിതാ || 14.5 || (രസികാ)

വിപുലപുളകപൃഥുവേപഥുഭങ്ഗാ |

ശ്വസിതനിമീലിതവികസദനങ്ഗാ || 14.6 || (വികസിത അനങ്ഗാ)

ശ്രമജല-കണ-ഭര-സുഭഗ-ശരീരാ |

പരിപതിതോരസി രതി രണ-ധീരാ || 14.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിത-ഹരി-രമിതം |

കലി-കലുഷം ജനയതു പരിശമിതം || 14.8 ||

വിരഹ-പാണ്ഡു-മുരാരി-മുഖാംബുജ-

ദ്യുതിരേയം തിരയന്നപി വേദനാം | (ദ്യുതിരയം, ചേതനാം)

വിധുരതീവ തനോതി മനോഭുവ:

സഹൃദയേ ഹൃദയേ മദനവ്യഥാം || 49 ||

7.3 സമുദിതമദനേ (അഷ്ടപദി 15)

|| ഗീതം 15 ||

ഗുര്‍ജരിരാഗൈകതാളിതാളേന ഗീയതേ

സാവേരി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

കാനക്കുറിഞ്ഞി/ആദി (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

മുഖാരി/അട (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

സമുദിത-മദനേ രമണീ-വദനേ ചുംബന-വലിതാധരേ | (ലളിതാനനേ)

മൃഗമദ-തിലകം ലിഖതി സപുളകം മൃഗമിവ രജനീകരേ ||

രമതേ യമുനാ-പുളിന-വനേ വിജയീ മുരാരിരധുനാ || 15.11 ||  (ധ്രു)

ഘനചയ-രുചിരേ രചയതി ചികുരേ തരളിത-തരുണാനനേ |

കുരബക-കുസുമം ചപലാ-സുഷമം രതിപതി-മൃഗകാനനേ || 15.2 || (കരവക)

ഘടയതി സുഘനേ കുച-യുഗ-ഗഗനേ മൃഗമദരുചിരൂഷിതേ |

മണിസരമമലം താരകപടലം നഖപദശശിഭൂഷിതേ || 15.3 ||

ജിത-ബിസ-ശകലേ മൃദു-ഭുജ-യുഗളേ കരതല-നളിനീദളേ |

മരകത-വലയം മധുകര-നിചയം വിതരതി ഹിമ-ശീതളേ  || 15.4 ||

രതി-ഗൃഹ-ജഘനേ വിപുലാപഘനേ മനസിജ-കനകാസനേ |

മണി-മയ-രസനം  തോരണ-ഹസനം വികിരതി കൃത-വാസനേ || 15.5 ||

ചരണ-കിസലയേ കമലാ-നിലയേ നഖ-മണി-ഗണ-പൂജിതേ |

ബഹിരപവരണം യാവക-ഭരണം ജനയതി ഹൃദി യോജിതേ || 15.6 ||

രമയതി സുദൃശം കാമപി സുഭൃശം ഖലഹലധരസോദരേ | (സുഭൃശം, സുദൃശം)

കിമഫലമവസം ചിരമിഹ വിരസം വദ സഖി! വിടപോദരേ || 15.7 ||

ഇഹ രസ-ഭണനേ കൃത-ഹരി-ഗുണനേ മധുരിപു-പദ-സേവകേ |

കലിയുഗ-ചരിതം ന വസതു ദുരിതം കവി-നൃപ-ജയദേവകേ|| 15.8 ||

നായാത: സഖി നിര്‍ദയോ യദി ശഠസ്ത്വം ദൂതി! കിം ദൂയസേ?

സ്വച്ഛന്ദം ബഹുവല്ലഭ: സ രമതേ കിം തത്ര തേ ദൂഷണം ?

പശ്യാദ്യ പ്രിയ-സങ്ഗമായ ദയിതസ്യാകൃഷ്യമാണം ഗുണൈ-

രുത്കണ്ഠാര്‍തിഭരാദിവ സ്ഫുടദിദം ചേത: സ്വയം യാസ്യതി || 50 ||

7.4 അനിലതരള (അഷ്ടപദി (16)

|| ഗീതം 16 ||

ദേശവരാഡിരാഗേണ രൂപകതാളേന ഗീയതേ

പുന്നഗവരാളി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

അനില-തരള-കുവലയ-നയനേന |

തപതി ന സാ കിസലയ-ശയനേന ||

സഖി! യാ രമിതാ വനമാലിനാ || 16.1 || (ധ്രു)

വികസിത-സരസിജ-ലളിത-മുഖേന |

സ്ഫുടതി ന സാ മനസിജ-വിശിഖേന || 16.2 ||

അമൃത-മധുര-മൃദുതര-വചനേന |

ജ്വലതി ന സാ മലയജ-പവനേന || 16.3 ||

സ്ഥല-ജലരുഹ-രുചി-കര-ചരണേന |

ലുഠതി ന സാ ഹിമ-കര-കിരണേന || 16.4 ||

സജല-ജലദ-സമുദയ-രുചിരേണ |

ദഹതി ന സാ ഹൃദി വിരഹ-ദവേന || 16.5 || (ദലതി, ചിര-വിരഹേണ)

കനക-നികഷ-രുചി-ശുചി-വസനേന |

ശ്വസിതി ന സാ പരിജന-ഹസനേന || 16.6 ||

സകല-ഭുവന-ജന-വര-തരുണേന |

വഹതി ന സാ രുജമതി-കരുണേന || 16.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിത-വചനേന |

പ്രവിശതു ഹരിരപി ഹൃദയ-മനേന || 16.8 ||

മനോഭവാനന്ദന ചന്ദനാനില!

പ്രസീദ രേ ദക്ഷിണ! മുഞ്ജ വാമതാം |

ക്ഷണം ജഗത്പ്രാണ! വിധായ മാധവം

പുരോ മമ പ്രാണഹരോ ഭവിഷ്യസി || 51 ||

രിപുരിവ സഖീ-സംവാസോ∫യം ശിഖീവ ഹിമാനിലോ

വിഷമിവ സുധാരശ്മിര്യസ്മിന്‍ ദുനോതി മനോഗതേ |

ഹൃദയമദയേ തസ്മിന്നേവം പുനര്‍വലതേ ബലാത്-

കുവലയ-ദൃശാം വാമ: കാമോ നികാമ-നിരങ്കുശ: || 52 ||

ബാധാം വിധേഹി മലയാനില! പഞ്ചബാണ!

പ്രാണാന്‍ഗൃഹാണ ന ഗൃഹം പുനരാശ്രയിഷ്യേ |

കിം തേ കൃതാന്തഭഗിനി! ക്ഷമയാ തരങ്ഗൈ-

രങ്ഗാനി സിഞ്ച മമശാമ്യതു ദേഹദാഹ: || 53 ||

പ്രാതര്‍നീല-നിചോളമച്യുതമുര: സംവീത-പീതാംശുകം (പീതാംബരം)

രാധായാശ്ചകിതം വിലോക്യ ഹസതി സ്വൈരം സഖീമണ്ഡലേ |

വ്രീഡാ-ചഞ്ചലമഞ്ചലം നയനയോരാധായ രാധാനനേ

സ്വാദുസ്മേരമുഖോ∫യമസ്തു ജഗദാനന്ദായ നന്ദാത്മജ: || 54 || (ജഗദാനന്ദദായ)

|| ഇതി ഗീതാഗോവിന്ദേ വിപ്രലബ്ധാവര്‍ണനേ

നാഗനാരായണോ നാമ സപ്തമ: സര്‍ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 8

||വിലക്ഷ്യലക്ഷ്മീപതി: ||

അഥ കഥമപി യാമിനീം വിനീയ

സ്മര-ശര-ജര്‍ജരിതാപി സാ പ്രഭാതേ |

അനുനയ-വചനം വദന്തമഗ്രേ

പ്രണതമപി പ്രിയമാഹ സാഭ്യസൂയം || 55 ||

8.1 രജനിജനിത (അഷ്ടപദി 17)

|| ഗീതം 17 ||

ഭൈരവീരാഗ യതിതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

ആരഭി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

മലഹരി/രൂപകം (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

രജനി-ജനിത-ഗുരു-ജാഗര-രാഗ-കഷായിതമലസ-നിമേഷം | (നിവേശം)

വഹതി നയനമനുരാഗമിവ സ്ഫുടമുദിത-രസാഭിനിവേശം ||

ഹരിഹരി യാഹി മാധവ യാഹി കേശവ മാ വദ കൈതവവാദം

താമനുസര സരസീരുഹ-ലോചന യാ തവ ഹരതി വിഷാദം || 17.1 || (ധ്രു)

കജ്ജള-മലിന-വിലോചന-ചുംബന-വിരചിത-നീലിമ-രൂപം |

ദശന-വസനമരുണം തവ കൃഷ്ണ! തനോതി തനോരനുരൂപം || 17.2 ||

വപുരനുഹരതി തവ സ്മര-സങ്ഗര-ഖര-നഖ-രക്ഷത-രേഖം |

മരകത-ശകല-കലിത-കളധൌത-ലിപിരേവ രതി-ജയലേഖം || 17.3 ||

ചരണ-കമല-ഗള-ദളക്തക-സിക്തമിദം തവ ഹൃദയമുദാരം |

ദര്‍ശയതീവ ബഹിര്‍മദന-ദ്രുമ-നവ-കിസലയ-പരിവാരം || 17.4 ||

ദശനപദം ഭവദധര-ഗതം മമ ജനയതി ചേതസി ഖേദം |

കഥയതി കഥമധുനാപി മായാ സഹ തവ വപുരേതദ-ഭേദം || 17.5 ||

ബഹിരിവ മലിനതരം തവ കൃഷ്ണ! മനോ∫പി ഭവിഷ്യതി നൂനം |

കഥമഥ വഞ്ചയസേ ജനമനുഗതമസമ-ശര-ജ്വരദൂനം || 17.6 || (നൂനം)

ഭ്രമതി ഭവാനബലാ-കവലായ വനേഷു കിമത്ര വിചിത്രം |

പ്രഥയതി പൂതനികൈവ വധൂ-വധ-നിര്‍ദയ-ബാലചരിത്രം || 17.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിത-രതി-വഞ്ചിത-ഖണ്ഡിത-യുവതി-വിലാപം |

ശൃണുത സുധാ-മധുരം വിബുധാ! വിബുധാലയതോ∫പി ദുരാപം || 17.8 ||

തവേദം പശ്യന്ത്യാ: പ്രസരദനുരാഗം ബഹിരിവ

പ്രിയാ-പാദാലക്തച്ഛുരിതമരുണദ്യോതി-ഹൃദയം | (...ച്ഛായ) |

മമാദ്യ പ്രഖ്യാത-പ്രണയ-ഭാരമങ്ഗേന കിതവ

ത്വദാലോക: ശോകാദപി കിമപി ലജ്ജാം ജനയതി ||  56  ||

അന്തര്‍മോഹന-മൌലി-ഘൂര്‍ണന-ചലന്മന്ദാരവിഭ്രംശന-

സ്തംഭാകര്‍ഷണ-ദൃഷ്ടിഹര്‍ഷണ-മഹാമന്ത്ര: കുരങ്ഗീ-ദൃശാം | (ദൃപ്തിഹര്‍ഷണ)

ദൃപ്യദ്ദാനവ-ദൂയമാന-ദിവിഷദ്ദുര്‍വാര-ദു:ഖാപദാം  ||

ഭ്രംശ:കംസരിപോര്‍-വ്യാപോഹയതു വ: ശ്രേയാംസി വംശീരവ: || 57 || (വിലോപയതു)

|| ഇതി ഗീതഗോവിന്ദേ ഖണ്ഡിതാവര്‍ണനേ

വിലക്ഷ്യലക്ഷ്മീപതിര്‍നാമ അഷ്ടമ: സര്‍ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 9

|| മന്ദമുകുന്ദം/മുഗ്ധമുകുന്ദം  ||

താമഥ മന്മഥ-ഖിന്നാം രതി-രസ-ഭിന്നാം വിഷാദ-സമ്പന്നാം |

അനുചിന്തിത-ഹരി-ചരിതാം കലഹാന്തരിതാമുവാച രഹസി സഖീ || 58 ||

9.1 രജനിജനിത (അഷ്ടപദി 18)

|| ഗീതം 18 ||

ഗുര്‍ജരീരാഗ-യതിതാളാഭ്യാം  ഗീയതേ

യദുകുലകാംബോജി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

മദ്ധ്യമാവതി/ഏകം (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

ഹരിരഭിസരതി വഹതി മധുപവനേ |

കിമപരമധികസുഖം സഖി ഭുവനേ ||

മാധവേ മാ കുരു മാനിനി മാനമയേ || 18.1 || (ധ്രു)

താല-ഫലാദപി ഗുരുമതി-സരസം |

കിം വിഫലികുരുഷേ കുച-കലശം || 18.2 ||

കതി ന കഥിതമിദമനുപദമചിരം |

മാ പരിഹര ഹരിമതിശയ-രുചിരം || 18.3 ||

കിമിതി വിഷീദസി രോദിഷി വികലാ?

വിഹസതി യുവതിസഭാ തവ സകലാ || 18.4 ||

സജല-നളിനീ-ദള-ശീതള-ശയനേ |

ഹരിമവലോക്യ സഫലയ നയനേ || 18.5 ||

ജനയസി മനസി കിമിതി ഗുരുഖേദം?

ശൃണു മമ വചനമനീഹിത ഭേദം || 18.6 ||

ഹരിരുപയാതു വദതു ബഹുമധുരം |

കിമിതി കരോഷി ഹൃദയമതിവിധുരം || 18.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമതി-ലളിതം |

സുഖയതു രസികജനം ഹരിചരിതം || 18.8 ||

സ്നിഗ്ധേ യത്പുരുഷാദി യത്പ്രണമതി സ്തബ്ധാസി യദ്രാഗിണി

ദ്വേഷസ്ഥാസി യദുന്മുഖേ വിമുഖതാം യാതാസി തസ്മിന്‍പ്രിയേ |

തദ്യുക്തം വിപരീതകാരിണി തവ ശ്രീഖണ്ഡചര്‍ചാ വിഷം

ശീതാംശുസ്തപനോ ഹിമം ഹുതവഹ: ക്രീഡാമുദോ യാതനാ: || 59 ||

സാന്ദ്രാനന്ദ-പുരന്ദരാദി-ദിവിഷദ്വൃന്ദൈരമന്ദാദരാ-ത്

ദാനമ്ര മുകുടേന്ദ്ര-നീലമണിഭി: സന്ദര്‍ശിതേന്ദിന്ദിരം | (ദാനമ്രൈര്‍)

സ്വച്ഛന്ദം മകരന്ദ-സുന്ദര-ഗളന്മന്ദാകിനീ-മേദുരം

ശ്രീഗോവിന്ദ-പാദാരവിന്ദമശുഭസ്കന്ദായ വന്ദാമഹേ || 60 ||

|| ഇതി ഗീതാഗോവിന്ദേ കലഹാന്തരിതാവര്‍ണനനേ

മുഗ്ധമുകുന്ദോ നാമ നവമ: സര്‍ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 10

|| ചതുരചതുര്‍ഭുജ:  ||

അത്രാന്തരേ മസൃണ-രോഷ-വശാമസീമ- (...മപാര )

നി:ശ്വാസ നി:സഹമുഖീം സുമുഖീമുപേത്യ |

സവ്രീഡമീക്ഷിത-സഖീവദനാം ദിനാന്തേ  (പ്രദോഷേ)

സാനന്ദ-ഗദ്ഗദ-പദം ഹരിരിത്യുവാച || 61 ||

10.1 വദസി യദി (അഷ്ടപദി 19)

|| ഗീതം 19 ||

ദേശവരാഡീരാഗാഷ്ടതാളീതാളഭ്യാം ഗീയതേ

മുഖാരി/ഝംപ (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

വദസി യദി കിഞ്ചിദപി ദന്ത-രുചി-കൌമുദീ

ഹരതി ദര-തിമിര-മതിഘോരം |

സ്ഫുരദധര-സീധവേ തവ വദന-ചന്ദ്രമാ

രോചയതു ലോചന-ചകോരം ||19.1 || (രോചയതി)

പ്രിയേ ചാരുശീലേ മുഞ്ച മയി മാനമനിദാനം

സപദി മദനാനലോ ദഹതി മമ മാനസം

ദേഹി മുഖ-കമല-മധുപാനം || (ധ്രു)

സത്യമേവാസി യദി സുദതി! മയി കോപിനീ

ദേഹി ഖര-നഖ-ശര-ഘാതം | (നയന)

ഘടയ ഭുജബന്ധനം ജനയ രദ-ഖണ്ഡനം

യേന വാ ഭവതി സുഖജാതം || 19.2 ||

ത്വമസി മമ ഭൂഷണം ത്വമസി മമ ജീവനം

ത്വമസി ഭവ-ജലധി-രത്നം

ഭവതു ഭവതീഹ മയി സതതമനുരോധിനീ

തത്ര മമ ഹൃദയമതി-യത്നം || 19.3 ||

നീല-നളിനാഭമപി തന്വി തവ ലോചനം

ധാരയതി കോക-നദ-രൂപം |

കുസുമ-ശര-ബാണ-ഭാവേന യദി രഞ്ജയസി

കൃഷ്ണമിദമേതദനുരൂപം || 19.4 ||

സ്ഫുരതു കുച-കുംഭയോരുപരി മണിമഞ്ജരി

രഞ്ജയതു തവ ഹൃദയ-ദേശം |

രസതു രസനാപി തവ ഘന-ജഘന-മണ്ഡലേ (രശനാപി)

ഘോഷയതു മന്മഥ-നിദേശം || 19.5 ||

സ്ഥല-കമല-ഗഞ്ജനം മമ ഹൃദയ-രഞ്ജനം

ജനിത-രതി-രങ്ഗ-പര-ഭാഗം |

ഭണ മസൃണ വാണി കരവാണി പദപങ്കജം

സരസ-ലസദലക്തക-രാഗം || 19.6 ||

സ്മര-ഗരള-ഖണ്ഡനം മമ ശിരസി മണ്ഡനം

ദേഹി പദ-പല്ലവമുദാരം |

ജ്വലതി മയി ദാരുണോ മദന-കദനാനലോ (കരുണാരുണോ)

ഹരതു തദുപാഹിത-വികാരം || 19.7 ||

ഇതി ചടുല-ചാടു-പടു-ചാരു മുര-വൈരിണോ

രാധികാമധി വചന-ജാതം |

ജയതി പദ്മാവതീ-രമണ-ജയദേവ-കവി-

ഭാരതീ-ഭണിതമതിശാതം || 19.8 || (മാനിനീജനജനിതമതിശാതം)

പരിഹര കൃതാതങ്കേ! ശങ്കാം ത്വയാ സതതം ഘന-

സ്തന-ജഘനയ∫∫ക്രാന്തേ സ്വാന്തേ പരാനവകാശിനി | (ജഘനയാക്രാന്തേ)

വിശതി വിതനോരന്യോ ധന്യോ ന കോ∫പി മമാന്തരം

പ്രണയിനി! പരീരംഭാരംഭേ വിധേഹി വിധേയതാം || 62 ||

മുഗ്ധേ! വിധേഹി മയി നിര്‍ദയ-ദന്ത-ദംശ-

ദോര്‍വല്ലി-ബന്ധ-നിബിഡ-സ്തന-പീഡനാനി |

ചണ്ഡി! ത്വമേവ മുദമുഞ്ച ന പഞ്ചബാണ- (മുദമുദ്വഹ)

ചണ്ഡാല-കാണ്ഡ-ദലനാദസവ: പ്രയാന്തു || 63 ||

ശശിമുഖി! തവ ഭാതി ഭംഗുര-ഭ്രൂര്‍-

യുവജന­-മോഹ-കരാള-കാലസര്‍പീ |

തദുദിത ഭയ:ഭഞ്ജനായ യൂനാം

ത്വദധര-സീധു-സുധൈവ സിദ്ധമന്ത്ര: || 64 ||

വ്യഥയതി വൃഥാ മൌനം തന്വി! പ്രപഞ്ചയ പഞ്ചമം

തരുണി! മധുരാലാപൈ-സ്-താപം വിനോദയ ദൃഷ്ടിഭി: |

സുമുഖി! വിമുഖിഭാവം താവദ്വിമുഞ്ച ന മുഞ്ച മാം

സ്വയമതിശയ-സ്നിഗ്ധോ മുഗ്ധേ! പ്രിയോ∫ഹമുപസ്ഥിത: || 65 ||

ബന്ധൂകദ്യുതി-ബാന്ധവോ∫യമധര: സ്നിഗ്ധോ മധുകച്ഛവിര്‍-

ഗണ്ഡശ്ചണ്ഡി! ചകാസ്തി നീല-നളിന-ശ്രീ-മോചനം ലോചനം |

നാസാഭ്യേതി തില-പ്രസൂന-പദവീം കുന്ദാഭ-ദന്തി! പ്രിയേ!

പ്രായസ്-ത്വന്മുഖ-സേവയാ വിജയതേ വിശ്വം സ പുഷ്പായുധ: || 66 ||

ദൃശൌ തവ മദാലസേ വദനമിന്ദു-സംദീപകം

ഗതിര്‍ജന-മനോരമാ വിജിത-രംഭമുരൂദ്വയം |

രതിസ്തവ-കലാവതീ രുചിര-ചിത്രലേഖേ ഭ്രുവാ-

വഹോ വിബുധയൌവതം വഹസി തന്വി! പൃഥ്വീഗതാ || 67 ||

പ്രീതിം വസ്തനുതാം ഹരി: കുവലയാപീഡേന സാര്‍ധം രണേ (സ പ്രീതിം തനുതാം)

രാധാ-പീന-പയോധര-സ്മരണ കൃത്കുംഭേന സംഭേദവാന്‍ |

യത്ര സ്വിദ്യതി മീലതി ക്ഷണമപി ക്ഷിപ്രം തദാലോകന-

വ്യാമോഹേന ജിതം ജിതം ജിതമഭൂത്കംസസ്യ കോലാഹല: || 68 ||

(കംസ-സ്യാലമഭൂത് ജിതം ജിതമിതി വ്യാമോഹ-കോലാഹല:)

|| ഇതി ശ്രീഗീതാഗോവിന്ദേ മാനിനീവര്‍ണനേ

ചതുരചതുര്‍ഭുജോനാമ ദശമ: സര്‍ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 11

|| സാനന്ദദാമോദര:  ||

സുചിരമനുനയേന പ്രീണയിത്വാ മൃഗാക്ഷീം

ഗതവതി കൃതവേശേ കേശവേ കുഞ്ജ-ശയ്യാം |

രചിത-രുചിര-ഭൂഷാം ദൃഷ്ടിമോഷേ പ്രദോഷേ

സ്ഫുരതി നിരവസാദാം കാപി രാധാം ജഗാദ || 69 ||

11.1 വിരചിതചാടുവചന (അഷ്ടപദി 20)

|| ഗീതം 20 ||

വസന്തരാഗ-യതിതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

കല്യാണി-ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

ഭൈരവി/ഏകം (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

വിരചിത-ചാടു-വചന-രചനം ചരണേ രചിത-പ്രണിപാതം |

സമ്പ്രതി മഞ്ജുള-വഞ്ജുള-സീമനി കേളി-ശയനമനുയാതം ||

മുഗ്ധേ! മധുമഥനമനുഗതമനുസര രാധികേ! || 20.1 || (ധ്രു)

ഘന-ജഘന-സ്തന-ഭാര-ഭരേ ദര-മന്ഥര-ചരണ-വിഹാരം |

മുഖരിത-മണി-മഞ്ജീരമുപൈഹി വിധേഹി മരാള-നികാരം || 20.2 || (വികാരം)

ശൃണു രമണീയ-തരം തരുണീ-ജന-മോഹന-മധുരിപു-രാവം |

കുസുമ-ശരാസന-ശാസന-വന്ദിനി പിക-നികരേ ഭവ ഭാവം || 20.3 ||

അനില-തരള-കിസലയ-നികരേണ കരേണ ലതാ-നികുരംബം |

പ്രേരണമിവ കരഭോരു! കരോതി ഗീതം പ്രതി മുഞ്ച വിളംബം || 4 ||

സ്ഫുരിതമനങ്ഗ-തരങ്ഗ-വശാദിവ സൂചിത-ഹരി-പരിരംഭം |

പൃച്ഛ മനോഹര-ഹാര-വിമല-ജലധാരമമും കുച-കുംഭം || 20.5 ||

അധികതമഖില-സഖീഭിരിദം തവ വപുരപി രതി-രണ-സജ്ജം |

ചണ്ഡി! രസിത-രസനാ-രവ-ഡിണ്ഡിമമഭിസര സരസമലജ്ജം || 20.6 ||

സ്മര-ശര-സുഭഗ-നഖേന കരേണ സഖീമവലംബ്യ സലീലം

ചല വലയ-ക്വണിതൈരവബോധയ ഹരിമപി നിജ-ഗതി-ശീലം || 20.7 || നിഗദിതശീലം)

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമധരീ-കൃത-ഹാരമുദാസിത-വാമം | (രാമം)

ഹരി-വിനിഹിത-മനസാമധി-തിഷ്ഠതു കണ്ഠ-തടീമവിരാമം  || 20.8 ||

സാ മാം ദ്രക്ഷയതി വക്ഷ്യതി സ്മര-കഥാം പ്രത്യങ്ഗമാലിങ്ഗനൈ:

പ്രീതിം യാസ്യതി രംസ്യതേ സഖി! സമാഗത്യേതി ചിന്താകുല: | (സംചിന്തയന്‍)

സ ത്വാം പശ്യതി വേപതേ പുളകയത്യാനനന്ദതി സ്വിദ്യതി

പ്രത്യുദ്ഗച്ഛതി മൂര്‍ച്ഛതി സ്ഥിരതമ:പുഞ്ജേ നികുഞ്ജേ പ്രിയ: || 70 ||

അക്ഷ്ണോര്‍നിക്ഷിപദഞ്ജനം ശ്രവണയോസ്-താപിഞ്ഛ ഗുച്ഛാവലീം

മൂര്‍ധ്നി-ശ്യാമ-സരോജ-ദാമ കുചയോ: കസ്തൂരികാ-പത്രകം |

ധൂര്‍താനാമഭിസാര-സത്വര-ഹൃദാം വിഷ്വങ്നികുഞ്ജേ സഖി (സംഭ്രമജൂഷാം)

ധ്വാന്തം നീല-നിചോള-ചാരു സുദൃശാം പ്രത്യങ്ഗമാലിങ്ഗതി || 71 ||

കാശ്മീര-ഗൌര-വപുഷാമഭിസാരികാണാം

ആബദ്ധ-രേഖമഭിതോ രുചി-മഞ്ജരീഭി: |

ഏതത്തമാല-ദള-നീല-തമം തമിസ്രം

തത്പ്രേമ-ഹേമ-നികഷോപലതാം തനോതി || 72 ||

ഹാരാവലീ-തരള-കാഞ്ചന-കാഞ്ചി-ദാമ-

കേയൂര-കങ്കണ-മണി-ദ്യുതി-ദീപിതസ്യ | (മഞ്ജീര)

ദ്വാരേ നികുഞ്ജ-നിലയസ്യ-ഹരിം നിരീക്ഷ്യ (വിലോക്യ)

വ്രീഡാവതീമഥ സഖീമിയമിത്യുവാച || 73 || (സഖീ നിജഗാഹ രാധാം)

11.2 മഞ്ജുതരകുഞ്ജതല (അഷ്ടപദി 21)

|| ഗീതം 21 ||

വരാഡീരാഗ-രൂപകതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

ഘണ്ടാ/ഝംപ (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

മോഹനം/ആദി (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

മഞ്ജുതര-കുഞ്ജതല-കേളിസദനേ |

വിലസ രതി-രഭസ-ഹസിത-വദനേ ||

പ്രവിശ രാധേ! മാധവ-സമീപമിഹ || 21.1 || (ധ്രു)

നവ-ഭവദശോക-ദള-ശയന-സാരേ |

വിലസ കുച-കലശ-തരള-ഹാരേ || 21.2 ||

കുസുമ-ചയ-രചിത-ശുചി-വാസ-ഗേഹേ |

വിലസ കുസുമ-സുകുമാര-ദേഹേ || 21.3 ||

ചല-മലയ-വന-പവന-സുരഭി-ശീതേ | (മൃദു)

വിലസ രസ-വലിത-ലളിത-ഗീതേ || 21.4 || (മദനശരനികരഭീതേ)

മധു-മുദിത-മധുപ-കുല-കലിത-രാവേ |

വിലസ മദന-രസ-സരസ-ഭാവേ || 21.5 || (മദനശര/കുസുമശര)

മധുര-തരള-പിക-നികര-നിനദ-മുഖരേ | (മധുതര)

വിലസ ദശന-രുചി-രുചിര-ശിഖരേ || 21.6 ||

വിതത ബഹുവല്ലി-നവ-പല്ലവ-ഘനേ |

വിലസ ചിരമലസ-പീന-ജഘനേ! || 21.7 ||

വിഹിത-പദ്മാവതീ-സുഖ-സമാജേ |

കുരു മുരാരേ! മങ്ഗള-ശതാനി |

ഭണതി ജയദേവ-കവി-രാജ-രാജേ || 21.8 ||

ത്വാം ചിത്തേന ചിരം വഹന്നയമതിശ്രാന്തോ ഭൃശം താപിത:

കന്ദര്‍പേണ തു പാതുമിച്ഛതി സുധാ-സംബാധ-ബിംബാധരം | (ച)

അസ്യാങ്കം തദലം കുരു ക്ഷണമിഹ ഭ്രൂക്ഷേപ-ലക്ഷ്മീ-ലവ-

ക്രീതേ ദാസ ഇവോപസേവിത-പദാംഭോജേ കുത: സംഭ്രമ: || 74 ||

സാ സസാധ്വസ-സാനന്ദം ഗോവിന്ദേ ലോല-ലോചനാ |

സിഞ്ജാന-മഞ്ജു-മഞ്ജീരം പ്രവിവേശ നിവേശനം || 75 || (പ്രഭിവേശാഭിവേശനം)

*******************

1.3 രാധാവദനവിലോകന (അഷ്ടപദി 22)

|| ഗീതം 22 ||

വരാഡീരാഗ-യതിതാളാഭ്യാംഗീയതേ

മധ്യമാവതി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

രാധാ-വദന-വിലോകന-വികസിത-വിവിധ-വികാര-വിഭങ്ഗം |

ജലനിധിമിവ വിധു-മണ്ഡല-ദര്‍ശന-തരളിത-തുങ്ഗ-തരങ്ഗം ||

ഹരിമേക-രസം ചിരമഭിലഷിത-വിലാസം

സാ ദദര്‍ശ ഗുരു-ഹര്‍ഷ-വശംവദ-വദനമനങ്ഗനിവാസം || 22.1 || (ധ്രു)

ഹാരമമലതര-താരമുരസി ദധതം പരിരഭ്യ വിദൂരം | (പരിലംബ്യ)

സ്ഫുടതര-ഫേന-കദംബ-കരംബിതമിവ യമുനാ-ജല-പൂരം || 22.2 ||

ശ്യാമള-മൃദുല-കളേബര-മണ്ഡലമധിഗത-ഗൌരദുകൂലം |

നീല-നളിനമിവ പീത-പരാഗ-പടല-ഭര-വലയിത-മൂലം || 22.3 ||

തരള-ദൃഗഞ്ചല-ചലന-മനോഹര-വദന-ജനിത-രതിരാഗം |

സ്ഫുട-കമലോദര-ഖേലിത-ഖഞ്ജന-യുഗമിവ ശരദി തഡാഗം || 22.4 ||

വദന-കമല-പരിശീലന-മിളിത-മിഹിര-സമ-കുണ്ഡല-ശോഭം |

സ്മിത-രുചി-രുചിര-സമുല്ലസിതാധര-പല്ലവ-കൃത-രതിലോഭം || 22.5 ||

ശശി-കിരണച്ഛുരിതോദര-ജലധര-സുന്ദര-സകുസുമ-കേശം |

തിമിരോദിത-വിധു-മണ്ഡല-നിര്‍മല-മലയജ-തിലക-നിവേശം || 22.6 ||

വിപുല-പുളക-ഭര-ദന്തുരിതം രതി-കേളി-കലാഭിരധീരം |

മണി-ഗണ-കിരണ-സമൂഹ-സമുജ്ജ്വല-ഭൂഷണ-സുഭഗ-ശരീരം || 22.7 ||

ശ്രീജയദേവ-ഭണിത-വിഭവ-ദ്വിഗുണീകൃത-ഭൂഷണ-ഭാരം |

പ്രണമത ഹൃദി സുചിരം വിനിധായ ഹരിം സുകൃതോദയ-സാരം || 22.8 ||

അതിക്രമ്യാപാങ്ഗം ശ്രവണപഥപര്യന്തഗമന-

പ്രയാസേനേവാക്ഷ്ണോ-സ്-തരള-തര-താരം പതിതയോ: | (വാക്ഷ്ണോരമലതരഭാവം)

ഇദാനീം രാധായാ: പ്രിയതമ-സമാലോക-സമയേ    (സമായാത)

പപാത സ്വേദാംബു-പ്രസര ഇവ ഹര്‍ഷാശ്രു-നികര: || 76 || (പ്രകര)

ഭജന്ത്യാ-സ്-തല്പാന്തം കൃത-കപട-കണ്ടൂതി-പിഹിത-

സ്മിതം യാതേ ഗേഹാദ് ബഹിരവഹിതാളി-പരിജനേ |

പ്രിയാസ്യം പശ്യന്ത്യാ: സ്മര-ശര-സമാകൂല-സുഭഗം (..മാഹൂത/മാകൂത/സ്മരപരവശാകൂത)

സലജ്ജാ ലജ്ജാപി വ്യഗമദിവ ദൂരം മൃഗദൃശ: || 77 ||

സാനന്ദം നന്ദ-സൂനുര്‍-ദിശസ്തു മിതപരം സംമദം മന്ദമന്ദം (സൂനുര്‍ദിശതു)

രാധാ-മാധായ ബഹ്വോര്‍-വിവരമനു-ദൃഢം പീഡയന്‍-പ്രീതിയോഗാത് |

തുങ്ഗൌ തസ്യാ ഉരോജാവതനു വര-തനോര്‍-നിര്‍ഗതൌ മാ സ്മ ഭൂതാം

പൃഷ്ഠം നിര്‍ഭിദ്യ തസ്മാദ്-ബഹിരിതി വലിത-ഗ്രീവമാലോകയന്വ: || 78 ||

ജയശ്രീ-വിന്യസ്തൈര്‍മഹിത ഇവ മന്ദാര-കുസുമൈ:

സ്വയം സിന്ദൂരേണ ദ്വിപരണമുദാ മുദ്രിത ഇവ  |

ഭുജാ-പീഡ-ക്രീഡാ-ഹത-കുവലയാപീഡ-കരിണ:

പ്രകീര്‍ണാ-സൃഗ്-ബിന്ദുര്‍-ജയതി യതി ഭുജ-ദണ്ഡോ മുരജിത: || 79 ||

സൌന്ദര്യൈക-നിധേരനങ്ഗ-ലലനാ-ലാവണ്യ-ലീലാ-പൂരുഷോ

രാധായാ ഹൃദി പല്വലേ മനസിജ-ക്രീഡൈക-രംഗ-സ്ഥലേ |

രമ്യോരോജ-സരോജ-ഖേലന-രസിത്വാദാത്മന: ഖ്യാപയന്‍

ധ്യാതുര്‍-മാനസ-രാജഹംസ-നിഭതാം ദേയാന്മുകുന്ദോ മുദം || 80 ||

|| ഇതിശ്രീഗീതഗോവിന്ദേ രാധികാമിളനേ

സാനന്ദദാമോദരോ-നാമൈകാദശ: സര്‍ഗ: ||

*******************

സര്‍ഗ: 12

|| സുപ്രീതപീതാംബര:  ||

ഗതവതി സഖീവൃന്ദേ∫മന്ദ-ത്രപാഭര-നിര്‍ഭര-

സ്മര-പരവശാകൂത-സ്ഫീത-സ്മിത-സ്നപിതാധരാം |

സരസ-മനസം ദൃഷ്ട്വാ രാധാം മുഹുര്‍-നവ-പല്ലവ- (ഹൃഷ്ടാം)

പ്രസവ-ശയനേ നിക്ഷിപ്താക്ഷീമുവാച ഹരി: പ്രിയാം|| 81 ||

12.1 കിസലയശയനതലേ (അഷ്ടപദി 23)

|| ഗീതം 23 ||

വിഭാസരാഗൈക-താളീതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

നാഥനാമക്രിയ/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

കിസലയ-ശയന-തലേ കുരു കാമിനി! ചരണ-നളിന-വിനിവേശം |

തവ പദ-പല്ലവ-വൈരി പരാഭവമിദമനുഭവതു സുവേശം ||

ക്ഷണമധുനാ നാരായണമനുഗതമനുസര (മാം) രാധികേ! || 23.1 || (ധ്രു)

കര-കമലേന കരോമി ചരണമഹമാഗമിതാസി വിദൂരം |

ക്ഷണമുപകുരു ശയനോപരി മാമിവ നൂപുരമനുഗതി-ശൂരം || 23.2 ||

വദന-സുധാ-നിധി-ഗളിതമമൃതമിവ രചയ വചനമനുകൂലം |

വിരഹമിവാപനയാമി പയോധര-രോധകമുരസി ദുകൂലം || 23.3 ||

പ്രിയ-പരിരംഭണ-രഭസ-വലിതമിവ പുളകിതമതിദൂര-വാപം |

മദുരസി-കുച-കലശം വിനിവേശയ ശോഷയ മനസിജ-താപം || 23.4 ||

അധര-സുധാരസമുപനയ ഭാമിനി! ജീവയ മൃതമിവ ദാസം |

ത്വയി വിനിഹിത-മനസം വിരഹാനല-ദഗ്ധ-വപുഷമവിലാസം || 23.5 ||

ശശിമുഖി! മുഖരയ മണി-രശനാ-ഗുണമനുഗുണ-കണ്ഠ-നിനാദം |

ശ്രുതി-യുഗളേ പികരുത-വികലേ മമ ശമയ ചിരാദവസാദം || 23.6 ||

മാമതി-വിഫല-രുഷാ വികലീകൃതമവലോകിത-മധുനേദം |

മീളതി-ലജ്ജിതമിവ നയനം തവ വിരമ-വിസൃജസി രതിഖേദം || 23.7 || (വിരമപി സൃജസി)

ശ്രീജയദേവ-ഭണിതമിദനുപദ-നിഗദിത-മധുരിപു-മോദം |

ജനയതു രസിക-ജനേഷു മനോരമ-രതി-രസ-ഭാവ-വിനോദം || 23.8 ||

പ്രത്യൂഹ: പുളകാങ്കുരേണ നിബിഡാശ്ലേഷേ നിമേഷേണ ച

ക്രീഡാകൂത-വിലോകിതേ∫ധര-സുധാപാനേ കഥാ-നര്‍മഭി: |

ആനന്ദാധിഗമേന മന്മഥ-കലാ-യുദ്ധേ∫പി യസ്മിന്നഭൂ-

ദുദ്ഭൂത: സ തയോര്‍-ബഭൂവ സുരതാരംഭ: പ്രിയം ഭാവുക: || 82 ||

ദോര്‍ഭ്യാം സംയമിത: പയോധര-ഭാരേണാപീഡിത: പാണിജൈ-

രാവിദ്ധോ ദശനൈ: ക്ഷതാധരപുട: ശ്രോണീ-തടേനാഹത: |

ഹസ്തേനാനമിത: കചേ∫ധരമധുസ്യന്ദേന സമ്മോഹിത:

കാന്ത: കാമപി തൃപ്തിമാപ തദഹോ കാമസ്യ വാമാ ഗതി: || 83 ||

മാരാങ്കേ രതി-കേളി-സങ്കുലരണാരംഭേ തയാ സാഹസ- (മാരങ്കേ, വാമാങ്കേ)

പ്രായം കാന്തജയായ കിഞ്ചിദുപരി പ്രാരംഭി യത്സംഭ്രമാത് |

നിഷ്പന്ദാ ജഘന-സ്ഥലീ ശിഥിലതാ ദോര്‍-വല്ലിരുത്-കമ്പിതം

വക്ഷോ മീളിതമക്ഷി പൌരുഷ-രസ: സ്ത്രീണാം കൃത: സിധ്യതി || 85 ||

തസ്യാ: പാടലപാണിജാങ്കിതമുരോ നിദ്രാകഷായേ ദൃശൌ

നിര്‍ധൌതോ∫ധര-ശോണിമാ-വിലുളിത: സ്ര-സ്-തസ്രജോ മൂര്‍ധജാ: |

കാഞ്ചീദാമ ദരശ്ലഥാഞ്ചലമിതി പ്രാതര്‍നിഖാതൈര്‍ദൃശോ-

രേഭി:  കാമശരൈ-സ്-തദ്‌ഭുതമഭൂത്പത്യുര്‍മന: കീലിതം || 86 || ( ...രേദി)

വ്യാലോല: കേശാപാശ-സ്-തരളിതമളകൈ: സ്വേദമോക്ഷൌ കപോലൌ (വ്യാകോശ:)

ക്ളിഷ്ടാ ബിംബാധര-ശ്രീ: കുച-കലശ-രുചാ ഹാരിതാ ഹാരയഷ്ടി: | (ദൃഷ്ടാ)

കാഞ്ചീ-കാന്തിര്‍-ഹതാശാ സ്തന-ജഘന-പദം പാണിനാച്ഛാദ്യസദ്യ: (ദൃഗതാശാം, സദയ:)

പശ്യന്തീ സ-ത്രപാ സാ തദപി വിലുളിതാ മുഗ്ധ-കാന്തിര്‍-ധിനോതി || 86 || (മാം, സ്രഗ്ധരേയം)

ഈഷന്മീലിതദൃഷ്ടി മുഗ്ധ-വിലസത്-സീത്കാര-ധാരാവശാ-

ദവ്യക്താകുല-കേളി-കാകു-വികസദ്ദന്താംശു-ധൌതാദരം |

ശാന്തസ്തബ്ധ-പയോധരം ഭൃശ-പരിഷ്വംഗാത്-കുരംഗീ-ദൃശോ (ശ്വാസോന്നദ്ധ-പയോധരോപരി)

ഹര്‍ഷോത്കര്‍ഷ-വിമുക്തിനി: സഹതനോര്‍-ധന്യോ ധയത്യാനനം ||  87 || (വിമുക്തനി)

അഥ സാ നിര്‍ഗതബാധാ രാധാ സ്വാധീന-ഭര്‍തൃകാ |

നിജഗാദ രതി-ക്ലാന്തം കാന്തം മണ്ഡന-വാഞ്ഛയാ || 88 ||

 ((അഥ കാന്തം രതിക്ലാന്തമപി മണ്ഡനവാഞ്ഛയാ |  ( ശ്രാന്ത)

നിജഗാദ നിരാബാധാ രാധാ മുഗ്ധാ-സ്വാധീനഭര്‍തൃകാ || 88 || ))  (ജഗാദ മാധവം)

അഥ സഹസാ സുപ്രീതം സുരതാന്തേ സാ നിതാന്ത-ഖിന്നാങ്ഗി |

രാധാ ജഗാദ സാദരമിദം ആനന്ദേന ഗോവിന്ദം || 88 || 

@-രണ്ടു വരികള്‍ മൂന്നു തരത്തില്‍ കാണപ്പെടുന്നു.

12.2 കുരു യദുനന്ദന (അഷ്ടപദി 24)

|| ഗീതം 24 ||

രാമകരീരാഗ-യതിതാളാഭ്യാം ഗീയതേ

മംഗളകൈശികി/ആദി (ശെമ്മങ്കുടി ചിട്ട)

സാവേരി/ആദി (പാരമ്പര്യ ചിട്ട)

കുരു യദുനന്ദന! ചന്ദന-ശിശിര-തരേണ കരേണ പയോധരേ |

മൃഗമദ-പത്രകമത്ര മനോഭവ-മങ്ഗള-കലശ-സഹോദരേ |

നിജഗാദ സാ യദുനന്ദനേ ക്രീഡതി ഹൃദയാനന്ദനേ || 24.1 || (ധ്രു)

അളികുല-ഗഞ്ജനമഞ്ജനകം രതി-നായക-സായക-മോചനേ | (ഗഞ്ജന-സഞ്ജനകം)

ത്വദധര-ചുംബന-ലംബിത-കജ്ജളമുജ്ജ്വലയ പ്രിയലോചനേ || 24.2 ||

നയന-കുരങ്ഗ-തരങ്ഗ-വികാസ-നിരാസകരേ ശ്രുതി-മണ്ഡലേ | (വിലാസ)

മനസിജ-പാശ-വിലാസ-ധരേ ശുഭ-വേശ നിവേശയ കുണ്ഡലേ || 24.3 ||

ഭ്രമര-ചയം രചയന്തമുപരി രുചിരം സുചിരം മമ സംമുഖേ |

ജിത-കമലേ വിമലേ പരികര്‍മയ നര്‍മ-ജനകം അളകം മുഖേ || 24.4 ||

മൃഗമദ-രസ-വലിതം ലളിതം കുരു തിലകമളിക-രജനീകരേ |

വിഹിത-കളങ്കകളം കമലാനന വിശ്രമിത-ശ്രമശീകരേ || 24.5 ||

മമ രുചിരേ ചികുരേ കുരു മാനദ! മനസിജ-ധ്വജ-ചാമരേ | (മാനസജ)

രതി-ഗളിതേ ലളിതേ കുസുമാനി ശിഖണ്ഡി-ശിഖണ്ഡക-ഡാമരേ || 24.6 || (ലുളിതേ)

സരസ-ഘനേ ജഘനേ മമ ശംബര-ദാരണ-വാരണ-കന്ദരേ |

മണി-രസനാ-വസനാഭരണാനി ശുഭാശയ! വാസയ സുന്ദരേ || 24.7 ||

ശ്രീജയദേവ-വചസി രുചിരേ ഹൃദയം സദയം കുരു മണ്ഡനേ |

ഹരി-ചരണ-സ്മരണാമൃത-കൃത-കലി-കലുഷ-ജ്വര-ഖണ്ഡനേ || 24.8 || (നിര്‍മിത)

രചയ കുചയോ: പത്രം ചിത്രം കുരുഷ്വ കപോലയോ: (പത്രശ്-ചിത്രം)

ഘടയ ജഘനേ കാഞ്ചീമഞ്ച മുഗ്ധസ്രജാ കബരീഭരം |

കലയ വലയ-ശ്രേണീം പാണൌ പദേ കുരുനൂപുരാ- (മണി)

വിതി നിഗദിത: പ്രീത: പീതാംബരോ∫പി തഥാകരോത് || 89 ||

യദ്ഗാന്ധഗര്‍വ-കലാസു കൌശലമനുധ്യാനം ച യദ്-വൈഷ്ണവം

യച്ഛൃങ്ഗാര വിവേക-തത്വ-രചനാ-കാവ്യേഷു ലീലായിതം | (തത്വമപി യത്)

തത്-സര്‍വം ജയദേവ പണ്ഡിതകവേ: കൃഷ്‌ണൈകതാനാത്മന:

സാനന്ദാ: പരിശോധയന്തു സുധിയ: ശ്രീഗീതഗോവിന്ദത: || 90 ||

സാധ്വീ മാധ്വീക! ചിന്താ ന ഭവതി ഭവത: ശര്‍കരേ! കര്‍കശാസി | (കര്‍കശ∫സി)

ദ്രാക്ഷേ ദ്രക്ഷ്യന്തി കേ ത്വാമമൃത! മൃതമസി ക്ഷീര! നീരം രസസ്തേ || (സ്വാ)

മാകന്ദ! ക്രന്ദ കാന്താധര! ധര ന തുലാം ഗച്ഛ യച്ഛന്തി-ഭാവം |

യാവച്ഛൃങ്ഗാര-സാരം ശുഭമിവ ജയദേവസ്യ വൈദഗ്ധ്യവാച: || 91 ||

ഇത്ഥം കേളിതതീര്‍-വിഹൃത്യ യമുനാകൂലേ സമം രാധയാ  |

തദ്രോമാവലി-മൌക്തികാവലി-യുഗേ വേണീഭ്രമം ബിഭ്രതി ||

തത്രാഹ്ലാദി-കുച-പ്രയാഗ-ഫലയോര്‍-ലിപ്സാവതോര്‍-ഹസ്തയോര്‍- | (ദ)

വ്യാപാരാ: പുരുഷോത്തമസ്യ ദദതു സ്ഫീതാം മുദാം സംപദം || 92 ||

സാധൂനാം സ്വതയേവ സമ്മതിരിഹ-സ്യാദേവ ഭക്ത്യാര്‍ത്ഥിനാം

ആലോച്യ ഗ്രഥനശ്രമം ച വിദൂഷമസ്മിന്‍ ഭവേദാദര: |

യേ കേചിത് പരകൃത്യുപാശ്രുതിപര-സ്താന്‍-അര്‍ത്ഥയേ മത്കൃതിം

ഭൂയോ വീക്ഷ്യ വദന്തോ അവദ്യമിഹചേത് സാവാസനാ-സ്-താസ്യതി || 93 ||

പര്യങ്കീകൃത-നാഗ-നായക-ഫണാ-ശ്രേണീ മണീനാം ഗണേ

സംക്രാന്ത-പ്രതിബിംബ-സംകലനയാ വിഭ്രദവിഭു-പ്രക്രിയാം |

പാദാംഭോരുഹധാരി-വാരിധി സുതാമക്ഷ്മാം ദിദൃക്ഷു: ശതൈ:

കായവ്യൂഹമിവാ ചരന്നുപചതിഭൂതോ ഹരി: പാതു വ: ||  94 ||

ത്വാമപ്രാപ്യ മയി സ്വയംവരപരാം ക്ഷീരോദ-തീരോദരേ

ശങ്കേ സുന്ദരി! കാളകൂടമപിവത്-മൂഢോ മൃഡാനീപതി: |

ഇത്ഥം പൂര്‍വകഥാഭിരന്യ-മനസോ വിക്ഷിപ്യ വക്ഷോ∫ഞ്ചലം

പദ്യായാ: സ്തന-കോരകോപരി മിളന്നേത്രോ-ഹരി:പാതു വ: || 95 ||

യന്നിത്യൈര്‍ വചനൈര്‍ വിരിഞ്ച-ഗിരിജാ-പ്രാണേശ-മുഖ്യൈര്‍-മുഹൂര്‍-

നാനാകാര-വിചാര-സാര-ചതുരൈര്‍ നാദ്യാപി നിശ്ചീയതേ |

തല്‍ സര്‍വൈര്‍ ജയദേവ-കാവ്യ-ഘടിതൈ-സ്സത്-സൂരി-സംശോധിതൈ-

രാദ്യം വസ്തു ചകാസ്തു ചേതസി പരം സാരസ്യ-സീമാജുഷാം || 96 ||

ശ്രീഭോജദേവ-പ്രഭവസ്യ രാമാദേവീസുതശ്രീജയദേവകസ്യ | (വാമാ)

പരാശരാദിപ്രിയവര്‍ഗകണ്ഠേ ശ്രീഗീതഗോവിന്ദകവിത്വമസ്തു || 97 || (ബന്ധു)

ഇതി ശ്രീജയദേവകൃതൌ ഗീതാഗോവിന്ദേ

സുപ്രീതപീതാംബരോ നാമ ദ്വാദശ: സര്‍ഗ:

**************************